کتاب ذهنیت و زاویه دید

معرفی کتاب ذهنیت و زاویه دید

کتاب ذهنیت و زاویه دید، کتابی از استاد علی صفایی حائری در باره نقد ادبی و همچنین نقد ادبیات داستانی ایران است که انتشارات لیله القدر آن را منتشر کرده است. این اثر پیش از این در کتاب پنج جلدی «روش نقد» استاد حائری، که جلد دوم آن به ادبیات و هنر اختصاص دارد، چاپ شده است.

آنچه در کتاب ذهنیت و زاویه دید مورد توجه است ارائه میزان و معیار ثابتی برای نقد است که تحت تأثیر شرایط گوناگون گرفتار کش و قوس نشود و بتواند در برابر موقعیت‌های مختلف امکان موضع‌گیری‌های مناسب را فراهم کند.

گزیده کتاب ذهنیت و زاویه دید

در نقد و نقد ادبیات داستانی؛ نقد سووشون،کلیدر، رازهای سرزمین من و...
ذهنیت، همان فلسفه و بینش و شهود هنرمند است. و زاویه دید نگرش هنری و بیان هنری او. در مورد زبان هنر، گاهی از ناخودآگاه و گاهی از جریان سیال ذهنی و تداعی معانی و گاهی هم از انعکاس حادثه در ذهن و عکس العمل های گوناگون در برابر حادثه، به نام زبان هنری و نگاه هنرمندانه، گفت و گو می شود. و از اجتماع این عکس العمل های متفاوت است که به نوعی کوبیسم در ادبیات و یا کولاژ در سینما می رسیم.

در حالی که زاویه دید و نوع برش و نگرشی که به یک حادثه داریم، جدا از ناخودآگاه، تداعی معانی و عکس العمل می تواند بیان هنری را عرضه کند. وقتی از کاسه ای چینی و گران قیمت را از دست می دهم و به شکسته هایش نگاه می کنم، می توانم از ناخودآگاه و یا تداعی معانی و یا عکس العمل های متفاوت، نشانی بیاورم و می توانم به چنین حادثه ای با نگرشی تازه روی بیاورم و این نکته را نشان دهم که بر شکستنی ها تکیه نکنم و از شکستگی ها، درس وارستگی بگیرم و به جای رنج و غصه و بی خیالی و ای بابا ولش کن، به این اقتدار و این نگرش دست بیابم که این زاویه دید، بیان هنری همین واقعه را عهده دار است و هنرمندانه ترین برداشت ها و نگرش ها را به دنبال دارد.

این نوشته در زمینه نقد ادبیات داستانی است که در آن، کتاب صد سال داستان نویسی ایران و چندین رمان بلند و کوتاه، به تحلیل و نقد و بررسی کشانده شده است. ما -گر چه تأسف بار است- باید باور کنیم که ادیب و داستان نویس و ناقد ما پشتوانه ای ندارد و زاویه ی دید و معیاری ندارد.آشفتگی ادبیات صد ساله ی ما از این بی ریشگی و تعلیق خبر می دهد.

آنچه می تواند این آشفتگی را به آگاهی و سرشاری و پالایش مطلوب برساند موضوع کتاب های «ذهنیت و زاویه ی دید» و «ادبیات،هنر و نقد» است. در این نوشته ها به خاستگاه هنر، جریان هنر در تاریخ، تحلیل اجتماعی هنر و معیار زیبایی گذری داشته و در این گذر به طرح و تصویر و زبان داستانی آثار برجسته ی ادبیات معاصر مروری خواهیم داشت؛ آثاری چون:کلیدر، سووشون، طوبی و معنای شب، رازهای سرزمین من، زمستان 62، سمفونی مردگان، آدم های غائب و چند داستان و رمان از نویسندگان بزرگ ایران و جهان.