سبکِ زندگی، بازتابی از فرهنگِ جامعه است که در صورتِ سازگاری با آموزههای وحیانی و خرد انسانی، سعادتِ مادی و معنوی فرد و اجتماع را به ارمغان میآورد. اسلام با تأکید بر این مهم، نقش مهمی را در ارتقای زندگی بشری به نمایش مینهد و با ارائه راهکارهای گوناگونِ فرهنگی، اجتماعی و به خصوص اقتصادی که در آموزههای گرانسنگِ فقیهانِ شیعه نمود یافته است، چشماندازهای روشنی را در پیشبرد رسالتِ زندگیساز خود ترسیم میکند.
کتاب درباره احکام بازار و تجارت چه می دانیم؟، اثر جواد ایروانی و محمد امامی؛ در دو بخش به نگارش درآمده است که به موضوعاتی نظیر؛ بازار مسلمانان، تأثیرگذاری بازار بر جامعه، تأثیر آموزههای اسلامی بر بازار، زن و بازار مسلمانان، مبانی و اصول بازارِ اسلامی و احکام آن، احکام تجارت، ضرورت یادگیری احکام تجارت، انواع قراردادهای اقتصادی، شرایط ضمن قرارداد و غیره پرداخته و آنها را مورد بررسی قرار داده است.
الف. تعریف بازار
«بازار» در اصل «ابازار» و معادل عربی آن «سوق» به معنای «محل داد و ستد» است برخی از لغتشناسان، مشخصات ظاهری آن را نیز در تعریف بازار ذکر کردهاند. به طور کلی، بازار به سه نوعِ موسمی، روز و ثابت تقسیم میشود. همچنین گاه محل مخصوصی دارد مثل بازار تهران و یا محل خاصی ندارد مثل بازار مرغ که تمام مرغفروشان شهر و حتی کشور را در برمیگیرد. البته منظور ما از بازار در این جا صرفاً مغازهها و فضای میان دو ردیف آنها و فضای مادی آن نیست، بلکه منظور ما نوع خاصی از بازار است که به لحاظ شکل ظاهری، رفتار فروشندگان و خریداران، ترکیبهای اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی حاکم بر آن، آداب تجارت و روابط میان بازار و حکومت، مبتنی بر ارزشها و اصول اسلامی و راهنماییهای پیامبر اکرم (ص) است.
ب. تأثیرگذاری بازار بر جامعه
بازار از جهات مختلفی بر جامعه تأثیرگذار است از آن جا که بازار محل آمد و شد و تعامل مردم است، اخبار مربوط به تحولات جامعه به سادگی در آن سینه به سینه منتقل میشود و از این طریق منشأ تأثیرگذاری در زمینههای مختلف اقتصادی، سیاسی - اجتماعی و دینی است تأثیرگذاری بازار بر جامعه از بعد اقتصادی امری بدیهی و روشن است، اما نقش آن در سایر ابعاد تأثیرگذاری از جمله در ابعاد اجتماعی بیان میشود.
یک. نقش بازار در تحولات قبل از اسلام
بازار در تحولات مختلف جوامع بشری نقش بسزایی داشته و محلی برای اخذ تصمیمات سیاسی، فعّالیتهای فرهنگی، ادبی و علمی، اعلام اخبار و رخدادهای تاریخی بوده است بازار عُکاظ، دومی الجندل و سوق الرایه از بازارهای بسیار مشهورند که پیش از اسلام در تحولات جامعه نقش داشتهاند. یعقوبی درباره بازار عکاظ میگوید: مفاخره عرب، ضمانتها و پیمان های صلح اعراب در آن جا انجام میشده است.