کتاب پژوهشی در نسبت دین و عرفان نوشته یحیی یثربی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
اگر بخواهیم دین و عرفان را مقایسه کنیم، باید هستیشناسی و عرفان را واکاویم، این دو هستیشناسی البته تفاوتهای روشنی با یکدیگر دارند. زمینههای این تفاوت به دو برداشت از مفاهیمی چون ذات و صفات مبدأ، واقعیت جهان، انگیزه آفرینش، چگونگی پیدایش جهان و حتی مفهوم معاد بازمیگردد.
عرفان اصول و مسائلی دارد که اسلام آنها را مطرح نساخته و مردم را به آنها دعوت نکرده است. عرفان مکتبی مستقل است که از آبشخورهای گوناگون نیز تغذیه کرده است. این موارد البته بهمعنای مخالفت با عرفان نیست.
دین از عرفان جداست، ولی حمایت و نشر آن نیز ممکن و مفید است. عرفان مزاحم دینداری و تفکر نیست و گونهای انتخاب آزادنه انسان است، نه یک تکلیف دینی. از سوی دیگر، عرفان جاذبه دارد و نیز آثار و پیامدهای مفید و مثبتی با خود میآورد.
بسیاری از مکارم و خصلتهای والای انسانی از دیدگاه عرفانی برمیآید و با آن رشد میکند. در مقایسه دین و عرفان آنچه در کتاب پژوهشی در نسبت دین و عرفان مورد نظر است. مقایسه دین اسلام با عرفان اسلامی می باشد.
عارف با دست یافتن به فنا و شکستن مرز تعین های مختلف، از جمادی تا بی نهایت را پیموده، در هر مرحله ای از این سیر تکاملی در مراتب وجود، اثار و خواص آن مرحله را با خود خواهد داشت.
در این سیر سعودی چون از عالم فرق فراتر رود با معرفت جدیدی روبرو می شود که ذات و کیفیت آن مانند خود فنا، برای عقل و اندیشه ما قابل تصور نیست.