کتاب منطق فهم دین نوشته علیاکبر رشاد در سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
این کتاب به منابع و مأخذ مرتبط با «منطق فهم دین» میپردازد. این منابع هر چند با حوزههای مختلف علمی در ارتباطاند و از این نظر تنوع و تکثر گونهگون دارند، ولی درعینحال، تلاش شده منابعی که از نظر محتوایی با جوهره فهم دین ارتباط دارند، معرفی شوند؛ هر چند عنوان آنها ممکن است گویا نباشد. این مأخذشناسی صرفاً کتب، مقالات نشریات و مجموعهها و پایاننامهها را معرفی کرده است و تلاش شده است غیر از ارائه مشخصات صوری هر منبع، محتوای هر یک را به روش برجستهسازی مباحث در راستای موضوع معرفی نماید. البته همه منابع توصیف نشده زیرا عنوان برخی منابع گویا است و میتوان محتوای آن را از عنوان آن بازشناخت.
کتاب منطق فهم دین که در هفت بخش سامان یافته است مشتمل بر پارهای از یافتههای تحقیق منطق کشف گزارهها و آموزههای دینی است. بخشهای این اثر حاوی نقدها و نوآوریهای ارزشمندی در ساحات گوناگون دینپژوهی و معرفت دینی، و روش کشف و استنباط گزارهها و آموزههای دینی است، نقد ساختاری و کارکردی اصول فقه رایج، نقد نظریه قرائت پذیرانگاری دین، نقد انگاره تأثیر مطلق انتظارات و پیشگمانهها بر فهم آدمی بر متون دینی، نقد یگانهانگاری عقل و فطرت، نقد حجیت مستقل اجماع به مثابه مدرک کشف آموزههای دینی، نقد تعاریف رایج سنت، نقد اطلاق «ظنی الدلاله بودن کتاب، و قطعی الدلاله و ظنی السند بودن سنت»، نقد نظریههای زبان قرآن بخشی از نقدهای طرح شده در این کتاب است.
دانشهای فرانگر دیگری نیز در قلمرو دینپژوهی وجود دارند که مشرفانه به دین و دینداری مینگرند و آنها را از بیرون - اما نه عقلانی، بلکه به شیوه علمی - مطالعه میکنند، مانند جامعهشناسی دین که کنش و واکنشهای جامعهی دینداران و رفتار جمعی متدینان را از آن جهت که جمع دیندارند، از بیرون آن جامعه مورد مطالعه قرار میدهد. همچنین مانند روانشناسی دین که یک دانش فرانگر است و اثر دین را بر کنش و واکنش فرد متدین و رفتار فرد دیندار را از آن حیث که دیندار است، مطالعه و توصیف میکند، اما رویکرد مطالعاتی این دانشها لزوماً عقلانی نیست: جامعهشناسی دین در مطالعات خود از قواعد جامعهشناختی و روانشناسی دین از قواعد روانشناختی - که عمدتاً تجربیاند - بهره میگیرند: نیز موضوع مطالعهی این دانشها نفس دین و امهات مسائل آن نیست: فقط فلسفهی دین به روش، رویکرد و با قواعد عقلانی نفس دین را مورد مطالعه قرار میدهد.