کتاب «ما ز بالاییم و بالا میرویم» به قلم محمدجواد رودگر و قاسم بابایی در انتشارات کانون اندیشه جوان منتشر شده است. در این کتاب نویسندگان با قلمی روان و جذاب کوشیدهاند به موضوع مراحل چهارگانه بهداشت معنوی پرداخته، ذهن مخاطب جوان را بیشتر و بهتر با آن آشنا کند.
خداوند متعال شخصیت انسان را به گونهای آفریده است که به همدم و مونس نیاز دارد و اینکه انسان را انسان مینامند یا بدان سبب است که انسان از نسی مشتق شده و به معنای فراموشی است. چون انسان نوعاً فراموشکار است او را به این عنوان نامیدهاند یا انسان بدان سبب انسان است که از انس مشتق شده و انسان را انسان مینامند، زیرا به انیس و همدم نیاز دارد و زندگی او بدون حضور اجتماعی امکانپذیر نیست. همچنانکه ملاصدرا وقتی انسان را تعریف میکند، خصوصیت ضرورت حیات اجتماعی را در او یادآور میشود که انسان بدون حیات اجتماعی بقایی ندارد.
نیاز به انیس در انسان بسیار جدی است، بهگونهای که بدون آن حیاتش آسیب میبیند. در میان همدمها برای انسان، همدم حقیقی و مونس جان، یاد خداوند متعال است که یاد خدا مایه آرامش دل و فراموشی و دوری از یاد خداوند زمینه خودفراموشی است. بلکه بالاتر میتوان گفت که اصلا انسانیت انسان در گرو ارتباط با خداست و به فرمایش علامه حسنزادهآملی آنکه با یاد تو همدم نیست آدم نیست. همچنان که یکی از اهداف فلسفه اسلامی این است که انسان با مطالعه علمی و عملی فلسفه بتواند به مقام برتر برسد و خود، جهانی برتر باشد.
پس وقتی هویت انسان و حقیقت وجودی او در سایهسار ارتباط با خداوند شکل میگیرد، به اهمیت بهداشت معنوی بیشتر میتوان پیبرد. بهداشت معنوی در مرحله سلبی با پیشگیری از آلوده شدن جان به آلودگیها راهگشاست و در مرحله ایجابی با بیان دستورالعملهایی مقدمه عروج انسان را فراهم میآورد. ورود انسان در بخش بهداشت معنوی در چهار قدم تجلیه، تخلیه، تحلیه و فناست.
تجلی یعنی انسان قوای نفسی و اعضای بدن را به انقیاد از دستورهای دینی وادار کند و با انجام دادن واجبات و ترک محرمات و در کل با رعایت احکام دینی به طهارت صوری و ظاهری دست یابد. تخلیه یعنی انسان با رفع ناپاکیهای درونی و زدودن رذایل اخلاقی مانند بخل، حسد، خودبینی، غرور... زمینه را برای اتصاف به فضایل اخلاقی مستعد نماید و تحلیه یعنی انسان با کسب فضایل اخلاقی به طهارت باطنی دست یابد و جانش را برای فیضها و عطایایی الهی و مقام فنا مستعد سازد.
کتاب «ما ز بالاییم و بالا میرویم»، بر همین اساس نگارش شده و در تلاش است رهنمودی راهگشا برای اهل معرفت در کسب فضایل معنوی و در آراستن جان به صفات الهی قدم بردارد که این روش با همنشینی در خرابات چهارگانه سلوکی، یعنی بهداشت معنوی به دست میآید. فصل اول کتاب به کلیات و فصل دوم به آسیبشناسی بهداشت معنوی اختصاص دارد. در فصل سوم مرحله تجلیه در بهداشت معنوی بررسی میشود، در فصل چهارم مرحله تخلیه در بهداشت معنوی و در فصلهای پنجم و ششم موضوع های تحلیه و فناء مطرح میشود.
سلوک سلبی در بخش احکام همان ترک محرمات است که پیش از این توضیح دادیم. شعار توحیدی اسلام ترکیبی از سلب و ایجاب است. اول سلب و سپس ایجاب یا در سلوک اخلاقی و عرفانی نیز اول تجلیه و آنگاه تحلیه در پرتو تخلیه است تا استعداد درک مقام فنای سهگانه افعالی، صفاتی و ذاتی حاصل آید و در تجربه سلوکی ارباب معرفت و اصحاب فضیلت نیز «ترک گناه» یا «ترک محرمات» و سپس «انجام واجبات» که این دو بنیاد سیر و سلوک و زیرساخت عرفان عملی و عمل عرفانی است. ترک معصیت و رعایت شرع و پرهیز کردن از تأویل ظواهر شرع، توصیهای است که بزرگان، به سالکان طریق الیالله رهنمود کردند. مرحوم آیتالله بهجت دراینباره از او نقل کردهاند:
«برای سالک، در اولین مرحله، عزم راسخ و مستمر بر ترک معاصی در اعتقادیات و عملیات در تمام عمر- اگر چه هزار سال باشد- و نماز اول وقت، برای وصول به مقامات عالیه، کافی و وافی است.»