کتاب «مهر و قهر در اسلام» حاصل گفتوگو با استاد محمدرضا عابدینی است که با تلاش خدابخش عظیمی، جواد دلاوری و قاسم بابائی به رشته تحریر در آمده و در انتشارات کانون اندیشه جوان منتشر شده است.
خداوند متعال همۀ موجودات در این جهان را با اوصاف و ویژگیهایی خلق کرده است که این ویژگیها از ابتدای خلقت در سرشت و نهاد آنها قرار داده شده است. برخی از این اوصاف، ویژگی اختصاصی همان موجود است، همانند گوسفندی که در عمرش گرگ را ندیده، برای نخستین بار که آن را میبیند، به خوبی خطرناک بودن این دشمن را تشخیص داده و به هر وسیله که بتواند برای دفاع از خود و نجات از خطر متوسل میشود. اما برخی ویژگیها مثل «حب و بغض» و «مهر و قهر» به صورت مشترک در همۀ موجودات وجود دارد که میتوان به بروز و پیدایی این دو در تمام هستی؛ گیاهان، حیوانات و در انسانها و حتی در موجوات مجرد نیز اشاره کرد؛ مثلاً وقتی گیاه از دل خاک بیرون میزند، به سبب حب ذات و مهر به حفظ نفس، با آفات مقابله میکند و برای رسیدن به نور، قامت بلند میکند. بنابراین سریان عشق و محبت و بغض نسبت به امور شر در تمام عالم حتی در دایرۀ جمادات جریان دارد؛ همچنانکه گسترۀ مهر و قهر در عرصههای دیگر همانند عقیدتی، اجتماعی _ سیاسی، فرهنگی و اخلاقی قابل مشاهده است.
مهر و قهر راهبرد اثربخشی در شکلگیری شخصیت و تنظیم رفتار ارتباطی انسانی میگذارد و به برقراری آرامش و حاکمیت ارزشها و پیشگیری از آسیبها و تهدیدهای فکری و فیزیکی، رشد و کمک میکند. حب و بغض ایمانی با نقش مؤثر در تنظیم رفتارها، نگرشها و گرایشهای درونی، انسان را به سمت توحید سوق میدهد و ضمن جلوگیری از تحلیل رفتن انگیزهها، سبب انسجام و یکپارچگی شخصیت میشود. بدینسان، راه وصول به اهداف آسان شده، جریان حرکت انسان به سمت الگوی برتر تحقق مییابد. از سویی، ستیزهجویان و معاندان، زبان به سرزنش اسلام و مسلمانان گشودهاند که اسلام دین خشونت است و با جنگ، تهدید و پایمال کردن حقوق انسانها گسترش یافته است. آنچه در این میان صاحبان این ادعا را سر ذوق آورده، شکلگیری گروههای تکفیری، خشونتطلب و هنجارشکن در دنیای اسلام است؛ در این گذر هستند علمای محقق که بر این باورند که همانگونه که به حکم قرآن کریم پیامبر اسلام (ص) مأموریت دارد تا نسبت به مؤمنان رئوف و رحیم باشد و بالهای رحمت خویش را بر آنان بگستراند، در ارتباط با ستیزهجویان و کفار هم مأمور به شدت و غلظت است.
کتاب «مهر و قهر در اسلام»، بخشی از سلسله مباحث ارزشمند استاد فرهیخته، جناب محمدرضا عابدینی است که در سال 1394 از رادیو معارف پخش شد. این مباحث پس از پیادهسازی، ویرایش محتوایی، استخراج منابع و مستندسازی به رشتۀ تحریر در آمد. در این کتاب میخوانید:
معنا و مفهوم مهر و قهر چیست؟ قواعد مهر و قهر در نظام ارتباطی کدامند؟ چگونه میتوان مهر و محبت را افزایش داد و از قهر و کینه پرهیز کرد؟ شیطان برای تصرف در نظام مهر و قهر از چه تاکتیکهایی استفاده میکند؟ جهاد و دفاع در اسلام چه جایگاهی دارد؟ فلسفه جهاد ابتدایی در اسلام چیست؟ روشهای دشمن برای نفوذ در جامعه اسلامی کدام است؟ با خواندن این کتاب با منطق مهر و قهر در اسلام آشنا خواهیم شد.
در مقابل مهر، «قهر» قرار دارد که به معنای خشم، غضب، چیره شدن و غلبه کردن است. از اینرو انسان نسبت به آن چیزی که با آن سازگار نیست، بغض دارد و دوست دارد از آن فرار کند. قهر نیز با مصادیقی محقق میشود. کلیدیترین مصداق قهر، «بغض» به معنای انزجار و نفرت است و به تعبیر غزالی، «نفرت طبع از شیئی که در ادراکش درد، تعب و سختی نهفته است» و بغض در اصطلاح نفرت از چیزی آزاردهنده و مخالف با طبع است که اگر فزونی یابد، مقت (بیزاری، عداوت) و بغضاء (کینه، دشمنی) خوانده میشود. همچنین از مصادیق بارز قهر میتوان به «تبری» اشاره کرد. تبری به معنای دوری جستن از چیزی است که همنشینی با آن ناخوشایند و ناپسند میباشد و تبری در اصطلاح به معنای بیزاری جستن از افراد و با چیزهایی که با اصول اسلامی سازگار نیست.