کتاب سیاست خارجی ایران 1973 - 1941: مطالعۀ سیاست خارجی ملل در حال نوسازی، جلد دوم از آثار لاتین روح الله رمضانی از استادان مسلم سیاست خارجی ایران است که در سال 1975 / 1354 تألیف و به وسیلۀ انتشارت دانشگاه ویرجینیا در آمریکا منتشر شده است. ترجمۀ جلد اول اثر، با عنوان تاریخ سیاست خارجی ایران (1941 - 1500)، در سال 1399 توسط روح‌الله اسلامی و زینب پزشکیان در نشر نی منتشر شده است. در این کتاب نویسنده سیاست خارجی ایران را از دورۀ سلسلۀ صفویه تا پایان حکومت رضاشاه در شهریور سال 1320 طی 12فصل بررسی و تحلیل تاریخی کرده است.در ترجمۀ حاضر، نویسنده چهار دهۀ سیاست خارجی پهلوی دوم را در چهار بخش و 17 فصل مورد بررسی و تحلیل عمیق قرار داده است. بخش اول کتاب، راهبرد قدرت سوم؛ بخش دوم، سیاست موازنۀ منفی؛ بخش سوم، ناسیونالیسم مثبت و بخش چهارم سیاست مستقل ملی را تشکیل می‌دهد.

گزیده کتاب سیاست خارجی ایران1941-1973

کتاب سیاست خارجی ایران1941-1973 شامل 4 بخش می‌باشد.

بخش اول کتاب با موضوع راهبرد قدرت سوم، در هفت فصل نوشته شده است که با موضوع «بی‌طرفی متروک و تجدید حیات تمایل به آمریکا» آغاز می‌شود و با بحث جنگ سرد یک ابرقدرت، در فصل هفتم به پایان می رسد.

در فصل اول، نویسنده علاوه بر مسئلۀ تهاجم روس انگلیس به ایران، تمایل دوباره به ایالات متحده از طرف ایران و کناره‌گیری رضاشاه از قدرت و در فصل دوم، با عنوان پیمان سه جانبه تا اعلامیه را سه جانبه مورد تبیین قرارمی‌دهد؛ فصل سوم به چگونگی گسترش روابط با ایالات متحده در ابعاد نظامی، مالی و مستشاری اختصاص دارد؛فصل چهارم مقابلۀ ایران با سیاست‌های شوروی، از جمله رد درخواست امتیاز نفتی و در ادامه در فصل پنجم اخراج اتحاد شوروی از ایران بررسی شده اند؛ در فصل ششم، دوستی توأم با سرخوردگی ایران با آمریکا و در فصل پایانی چگونگی جنگ سرد با شوروی بررسی شده است.

با توجه به عنوان بخش دوم که مسئلۀ راهبرد قدرت سوم، محور عمده است، این بخش از کتاب با محوریت سیاست موازنۀ منفی ، شامل 3 فصل است که با ملی شدن نفت آغاز می‌شود، در ادامه، موضوع خلع ید شرکت نفت ایران- انگلیس از جانب ایران و در فصل پایانی ملی شدن نفت و سیاست خارجی ایران بحث شده‌اند. نویسنده در این بخش سقوط مصدق را از سه دیدگاه بررسی کرده است. یک دیدگاه، سقوط رژیم مصدق را تنها نتیجۀ کشمکش سیاسی میان شاه و مصدق می‌داند. این دیدگاه، اساساً هرگونه مداخلۀ خارجی در این بحران را منکر می‌شود؛ دیدگاه دوم، سرنگونی رژیم مصدق را به دولت بریتانیا نسبت می‌دهد. بهترین مبلغ این دیدگاه، شخص خود مصدق بود؛ دیدگاه سومی هم وجود دارد که در عمل میگوید این ایالات متحده بود که مصدق را ساقط کرد.

بخش سوم با موضوع محوری ملی گرایی مثبت در دو فصل یازدهم و دوازدهم مطرح شده است. در فصل یازدهم، نویسنده تحت عنوان ائتلاف امنیتی با ایالات متحده، مباحث مختلفی از قبیل برداشت شاه از سیاست خارجی ایران در طول دهۀ 1950 ، ازسرگیری روابط با بریتانیا، حل وفصل مناقشۀ نفتی، پیوستن ایران به پیمان بغداد، بررسی دکترین آیزنهاور، بررسی موافقتنامۀ امنیتی دفاعی – 1959 با آمریکا را بررسی می‌کند.

بخش چهارم با عنوان «سیاست مستقل ملی» فصل‌های سیزدهم،چهاردهم، پانزدهم شانزدهم کتاب را پوشش می‌دهد. در فصل سیزدهم نویسنده با بحث سیاست مستقل ملی ایران و عادی سازی روابط با شوروی را مطرح می‌کند که عنوان اخیر، جایگزین سیاست ملی گرایی مثبت دهۀ 1950 شد. در فصل چهاردهم، با پی‌گیری موضوع همکاری سیاست « متلاطم با شوروی، بخشی از تغییرات سیاست خارجی ایران توسط نویسنده دنبال می شود.

فصل پانزدهم با عنوان «استمرار و گسترش همسویی با ایالات متحده» دربرگیرندۀ چندین موضوع است که در نهایت به مسئلۀ پایان مساعدت اقتصادی آمریکا به ایران منجر می شود. مهم ترین تغییر در روابط غیرنظامی دوجانبه و مستقیم میان ایران و ایالات متحده در دورۀ 1963 تا 1973 پایان مساعدت اقتصادی دیرینۀایالات متحده بود. در فصل شانزدهم، رویکرد ایران در خلیج فارس و اقیانوس هند مطرح شده است. نویسنده با بررسی تمرکز بر خلیج فارس بعد از تحولات انقلاب عراق و تحکیم موضع ایران پس از خروج بریتانیا از خلیج فارس، بر این نکتۀ مهم تأکید می‌کند که جزء دیگر«سیاست مستقل ملی» ایران سیاست کشورمان در خلیج فارس بود. اهمیت این جزء به حدی بود که خود به تنهایی بر سیاست ایران در قبال اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده تأثیر بنیادینی گذاشت. رمضانی در فصل پایانی (هفدهم) به جمع بندی مباحث کتاب در قالب چند عنوان: خاطرات و برداشت‌ها، اثرات سیستمی، سرایت نوسازی سیاسی، اهداف و راهبردها، سیاست خارجی و سبک و چالش‌های پیش رو پرداخته است.

سال نشر :

1402

صفحات کتاب :

488

کنگره :

DSR1501 1402

دیویی :

955/0824

کتابشناسی ملی :

9341743

شابک :

978-964-0375-21-1