تدین، حکومت و توسعه

بخش اول: تدین؛ مؤلف معتقد است سخن گفتن از دین و به عبارت دیگر دین‌پژوهی، نمی‌تواند موضوع بحث قرار گیرد، بدین جهت در بخش نخست به مسأله تدین پرداخته است. وی معتقد است هنگامی که از دین سخن به میان می‌آید، دین به عنوان یک موضوع؛ همانند دیگر موضوعات مانند اقسام گیاهان، کرات آسمانی، و...؛ می‌تواند مورد کاوش بسیاری از افراد قرار گیرد و کاوشگر هم لازم نیست، مسلمان باشد. اما هنگامی که از تدین سخن می‌گوییم دیگر با یک موضوع مواجه نیستیم، بلکه «موضوع‌سازی» از آن حاصل می‌شود.

تدین به عنوان نوعی فضای فکری که در آن شریک و عامل هستیم مورد بحث قرار می‌گیرد. در این اندیشه، شروع تدین از خودمان می‌باشد، یعنی توجه به این که ما موجوداتی هستیم که در مقعطی زندگی می‌کنیم و باید خود را بشناسیم، یعنی بدانیم چه کاره هستیم، کجا هستیم و چگونه باید باشیم. بخش اول کتاب با عنوان تدین در پنج درس به این موضوع می‌پردازد. عناوین این پنج درس عبارتنداز:
۱-تدین
۲-دغدغه ریشه داری
۳-دین چیست؟ پاسخ حق مدارانه
۴- جایگاه عالم در تدیّن
۵-خط علی (ع)

بخش دوم: حکومت؛ مسأله حکومت که در بخش دوم مورد بررسی قرار گرفته است، مبحثی است که به اعتقاد مؤلف نگرش صحیح به آن نشانه‌ی بیداری سیاسی می‌باشد، به اعتقاد وی بر خورد با پدیده‌ی جامعه و روند حکومت به چند صورت ممکن است. گاه آن را به عنوان نتیجهء قهری می‌پذیریم و مهم‌ترین مسأله ما بهترین فعالیت در وضعیت موجود می‌باشد. این مرحله در نزد مؤلف به سیاسی بودن نمایانده شده است. نوع دیگر بر خورد سؤال اساسی درباره وضعیت موجود است و آن اینکه چرا ساختار اجتماعی چنین است و چرا باید این ساختار را پذیرفت؟ این مرحله از بر خورد در نزد مؤلف بیداری سیاسی تلقی می‌گردد. به عقیده مؤلف تأثیر اصلی تدین در بیداری سیاسی است و رابطه اصلی تدین و حکومت از همین نقطه آغاز می‌گردد. بخش دوم از مجموعه چهار درس با عناوین ذیل تشکیل شده است:
۱- بیداری سیاسی
۲-مسئله مشروعیت
۳-جامعه مدنی لیبرال و جامعه مدنی اسلامی
۴-باز سازی مفاهیم کلیدی

بخش سوم: توسعه؛ توسعه عنوان بخش سوم این کتاب است. بررسی مفهوم دقیق توسعه و نیز شرایط کنونی توسعه یافتگی و چگونگی ادامه روند آن از بحث‌های اساسی این بخش به شمار می‌آید. اینکه آیا برای توسعه باید در حاشیه کشور‌های پیشرفته قرار گیریم؟ آیا بدون الگوبرداری از روش‌های کشور‌های پیشرفته می‌توان به توسعه یافتگی دست یافت؟ از سؤالات اساسی در بحث توسعه می‌باشند. به نظر مؤلف بسیاری از گروه‌های سیاسی را با معیار توسعه و برنامه‌های توسعه‌یافتگی می‌توان مورد ارزیابی قرار داد، چرا که بحث توسعه روشنگر انتظار از حکومت و نقش افراد در جامعه خواهد بود. به بیان دیگر این بحث تعیین‌کننده بیداری سیاسی گروه‌های مختلف خواهد بود. این نکته نیز ارتباط بین تدین، حکومت و توسعه را مشخص می‌کند. بخش سوم در چهار درس با عناوین زیر سامان یافته است:
۱-عدالت و سازندگی
۲-توسعه و عدالت در عقلانیت اسلامی
۳- سازندگی
۴-موعظهء حسنه

گزیده کتاب تدین، حکومت و توسعه

مرحوم شریعتی دوگانگی شیعه علوی - شیعه صفوی را در میان اهل سنت هم جستجو می‌کند و به تسنّن محمدی- تسنّن اموی می‌رسد که محاذی نوع خود در شیعه هستند. سپس به بررسی مسائل مختلف از دیدگاه این دو گرایش بر می‌آید. مثلاً یکی از آن ها موضوع سنی و شیعه است. شریعتی معتقد است که دعواهای سنی- شیعه محصول تسنن اموی و تشیع صفوی است، والا اختلاف شیعه و سنّی (تشیع علوی و تسنن محمدی) مانند اختلاف دو عالم و دو فقیه یک مذهب است بر سر یک مسئله علمی.