کتاب جریان شناسی شعر دفاع مقدس
معرفی کتاب جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس
کتاب جریان شناسی شعر دفاع مقدس نوشته حبیب الله مهرجو می‌باشد و انتشارات شرکت انتشارات سوره مهر آن را به چاپ رسانده است.
حبیب‌الله مهرجو برای اولین بار در کتاب جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس، به بررسی و پژوهش این مقوله پرداخته است.
ادبیات هر کشوری ریشه در بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی آن کشور دارد و مانند سایر ابعاد فرهنگی یک ملت هنگامی زنده و جاویدان باقی می‌ماند که متأثر از واقعیات زندگی و به دور از ملاحظات سیاسی زودگذر باشد. اگر می‌بینیم آثاری مانند «شاهنامهٔ فردوسی»، «مثنوی معنوی»، «دیوان» حافظ، «بوستان» و «گلستان سعدی» و آثار دیگری از این قبیل، پس از گذشت قرن‌ها هنوز در دل توده‌های مردم ما جا دارد و عامهٔ مردم از خواندن و شنیدن آنها لذت می‌برند، به این علت است که ریشه در واقعیات زندگی و فرهنگ مردم کشور دارد.
ادبیات دفاع مقدس نیز به عنوان نوعی از ادبیات، نه تنها از این قاعده مستثنا نیست، بلکه بیشتر از سایر انواع ادبیات باید متکی بر واقعیات جامعه و نشئت گرفته از فرهنگ عامه مردم باشد. در طبقه‌بندی زمانی جریان شعر دفاع مقدس، ما به سه دهه می‌رسیم: دهه اول: که دهه جنگ و دفاع است؛ دههٔ دوم: دهه‌ای که جنگ تمام شده، اما تأثیرهای آن هنوز نمایان است؛ دهه سوم: دهه ثبت حماسه دفاع مقدس و تفکر ماندگاری این حماسه در فضای شعر و شاعران است. ادبیات هر دوره را باید در عوامل سیاسی و اجتماعی به‌وجودآورندهٔ آن جویا شد، زیرا در آن صورت است که می‌توان دربارهٔ زبان، فکر، فرم شعر، نوع ادبی و حتی آرایه‌های آن اظهارنظر کرد. ادبیات دفاع مقدس، ادبیاتی است که با جنگ متولد شد و هر چه از سالهای آغازین جنگ فاصله میگرفت، به رشد و تکامل خود نزدیک می‌شد، از همان آغاز جنگ تحمیلی ضرورت توسعه و گسترش این ادبیات، مشخص مبرهن و روشن بود.
کتاب جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس، همان‌طور که عنوانش پیداست، با نگاهی ویژه به جریان شعری انقلاب اسلامی و سروده‌های دوران جنگ تحمیلی در فاصله سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۵۷ می‌پردازد. مهرجو این جریان شعری را در سه دهه طبقه‌بندی کرده است؛ دهه نخست «جنگ و دفاع»، دهه دوم« پایان جنگ» و دهه سوم «ثبت حماسه دفاع مقدس در فضای شعر و شاعران».
جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس به روش بیشتر آثار پژوهشی، در نخستین فصل کتاب به «کلیات و تعریف مفاهیم» پرداخته است. نویسنده در این فصل با توضیحی درباره «جریان‌شناسی» به «ویژگی‌های جریان شعری» و ماهیت شعر پایداری می‌پردازد. فصل دوم کتاب، نگاهی انتقادی به جریان‌شناسی شعر معاصر ایران دارد. این فصل «اصطلاح جریان شعری»، «سبک و مکتب ادبی و تبیین خصایص و ویژگی‌های آنها»، «جریان شعری» و «اختلافات آن با سبک و مکاتب ادبی» و «پیشینه جریان‌شناسی در شعر معاصر ایران» را بیان کرده است. «جریان‌های شعری فعال در عصر انقلاب اسلامی» نیز با بخش‌هایی چون «تاثیر انقلاب اسلامی بر شعر فارسی»، جریان‌های شعری پس از انقلاب اسلامی» و «جریان شعری پایداری» در سومین فصل کتاب مورده مطالعه قرار گرفته‌اند.
پس از این مقدمات، فصل چهارم نگاه جدی‌تری به موضوع شعر دفاع مقدس دارد و نویسنده در این فصل، تاریخچه شعر مقاومت را در آمریکا، آفریقا، اروپا، آسیا و حتی اقیانوسیه بررسی کرده و پس از آن به اوضاع ادبی ایران پس از انقلاب اسلامی می‌پردازد. مهرجو «تهییج مردم برای حضور در جبهه‌ها»، «شورآفرینی در رزمندگان»، ترویج فرهنگ شهادت‌طلبی»، «اشعار عرفانی و حماسی»، «سوگ‌نامه‌های حماسی» و «فراخوانی آنان برای پایداری در جبهه‌ها» را از مهمترین مضامین شعر دفاع مقدس برمی‌شمارد.
آخرین فصل کتاب «تاثیر تحولات اجتماعی بر ادبیات و گفتمان‌های شعر دفاع مقدس» نام دارد. نویسنده در این فصل پس از مقدمه‌ای به بررسی «شعر انقلاب اسلامی در بستر تحولات اجتماعی» و «گفتمان‌های شعر دفاع مقدس» می‌پردازد و پس از نگاه جامعه‌شناختی به انقلاب اسلامی، نمونه اشعار متاثر از این واقعه را از جنبه‌های ساختار واژگانی، ساختار نحوی و لحن حماسی-ملی، تحلیل می‌کند. در ادامه، «فرم و ساختار شعر دفاع مقدس»، «منظومه‌پردازی دفاع مقدس» و ویژگی‌های سبکی آن ارزیابی شده‌اند.
گزیده کتاب جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس
تحول اساسی شعر و ادبیات دفاع مقدس، مربوط به جنبه محتوایی و درونی آن است. عمده شاعران و نویسندگانی که در جریان شعر دفاع مقدس تلاش می‌کردند، پس از جنگ با نگاهی متفاوت با دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ به ادبیات دفاع مقدس نگاه می‌کردند.
طبیعی است هرچه از بحران‌های اجتماعی و سیاسی فاصله بگیریم، آثار ادبی که در ارتباط مستقیم با آن بحران یا حادثه سروده می‌شوند، به لحاظ کمی رو به کاهش بگذارند...
