دانشنامه امام علی (ع) دایرهالمعارفی است موضوعی درباره امام علی(ع) و به زبان فارسی که از ابتدای سال ۱۳۷۹ تا اواخر سال ۱۳۸۱ در کمتر از بیست ماه طراحی، نگارش و در ۱۳ جلد توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و زیر نظر علیاکبر رشاد منتشر شده است.
این دانشنامه در زمینه شخصیت، سیره و اندیشههای امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع)، و پدیدههای معاصر و پس از عصر آن حضرت که پیوندی وثیق با شخصیت و مکتب آن بزرگوار دارد، در ششهزار صفحه و دوازده جلد سامان یافته است و شامل یکصدوسی مدخل اصلی، و حدود سه هزار مدخل فرعی است که با همکاری بیش از دویست تن از دانشوران و استادان حوزه و دانشگاه ازجمله حضرات اساتید و دانشوران: عبدالله جوادیآملی، سیدمرتضی عسگری (ره)، سیدجعفر شهیدی (ره)، رضا استادی، سیدجعفر مرتضیعاملی، رضا داوری، سیدجعفر سیدان، علی ربانیگلپایگانی، سیدمحمدرضا مدرسی، محمدهادی معرفت (ره)، رسول جعفریان، سیدمصطفی محققداماد، علی دوانی (ره)، محمدعلی سادات، مهدی مهریزی، محمدعلی جاودان، و … تألیف شده است. این دانشنامه برنده عناوینی چون برترین پژوهش دینی کشور، برگزیده کتاب سال حوزه و همچنین کتاب سال ولایت شده است. جلد اول دانشنامه با عنوان حمکت و معرفت در بیست و یکمین دوره جایزه کتاب سال و در بخش سیره بهعنوان اثر برگزیده سال انتخاب شد.
دانشنامه امام علی (ع)، دانشنامهای غیرالفبایی و موضوعی است که نویسندگان آن سعی کردهاند با استفاده از برخی نظریات معاصر و استناد به منابع دست اول، ابعاد و زوایای مختلف شخصیت امام علی (ع) را بررسی کنند. این دانشنامه ساختارمند است و موضوعات مطرح شده در مقالات آن، همسو هستند و از گفتهها و روایات علی (ع) در تحقیق مقالات، استفاده شده است. ویژگی دیگر این دانشنامه، یکدستی در قواعد علمی پژوهش و نگارش است و از زبان غیرعلمی و شعارپردازی در آن، پرهیز شده است. استفاده از نویسندگان متخصص در هر موضوع، از دیگر ویژگیهای این دانشنامه است. در این دانشنامه، میانگین حجم مقالات ۵۰ صفحه است و برای استفاده از گفتههای امیرالمؤمنین، تنها به نهجالبلاغه اکتفا نشده است. علاوه بر دوازده جلد اصلی، یک مجلّد نیز با عنوان درآمد حاوی مقدمه اصلی اثر، فهرست تفصیلی، نمایههای موضوعی، چکیده مقالات، شناختنامۀ قلمزنان و همکاران و… فراهم شده است. عناوین مجلّدات دانشنامه به صورت زیر است:
حکمت و معرفت؛ 2. مبدأ و معاد؛ 3. نبوت و امامت؛ 4. اخلاق و سلوک؛ 5. حقوق؛ 6. سیاست؛ 7. اقتصاد؛ 8 و 9. تاریخ؛ 10 و 11. سیره؛ 12. مرجعشناسی.
دانشنامه امام علی (ع) (جلد دوازدهم)، ذیل عنوان فرعی مرجعشناسی، با هدف پژوهش درباره مهمترین منابع، که ویژه امیرالمؤمنین است، فراهم آمده است. این جلد، کتابشناسی نیست، بلکه مرجعشناسی است. کتاب حاضر، با پژوهش درباره و در پیرامون نهجالبلاغه آغاز شده است. آنگاه یک مقاله به موضوع دشوار مصحف امام علی اختصاص یافته و سپس از دیوان منسوب به آن حضرت سخن رفته است. در ادامه، مهمترین آثار دربردارنده احادیث امیرالمؤمنین یا سیره وی، شناسانده شده است. واپسین مقاله، ذیل عنوان «مرجعشناسی»، عهدهدار معرفی بیش از بیست کتاب مرجع، از متقدمان و متأخران و معاصران است.
از نهجالبلاغه نسخههای دستنویس نفیس و کهن، بسیار باقی مانده است. نسخه خطی شریف رضی تا عصر ابنابیالحدید و ابنمیثم باقی بوده و نسخ متعددی از روی آن استنساخ شده و در اقصی نقاط عالم منتشر گشته است. به گفته ابنابیالحدید، در عصر شریف رضی نسخ متعددی از نهجالبلاغه کتابت شد. پس از عصر مؤلف، تا زمان پیدایی صنعت چاپ، صدها نسخه از این کتاب استنساخ شده که برخی از آنها از آسیب روزگار در امان مانده است.
بخشی از این نسخههای باقیمانده شناسایی شده و معرفی آنها در فهرستهای کتابخانههای خصوصی و عمومی درج شده است. حدود سیصد نسخه کهن و نو از نهجالبلاغه در کتابخانههای شخصی و عمومی ایران شناسایی شده است...