یکی از مسائلی که با پیشرفت علم مطرح شده نظریهی جدید تکامل است که شواهد تاریخی آن نیز موجود است. در نظر برخی از افراد این نظریه با عقاید دینی مطرح شده در کتب آسمانی مانند قرآن همخوانی ندارد. این مسئله واکنشهایی را در پی داشته است که با تردید در نظریهی تکامل یا عقاید دینی مربوط به خلقت همراه بوده است.
کتاب قرآن و تکامل گونهها، اثر خانم سمیرا بلندقامت؛ به تشریح آیاتی از قرآن که به نظر نویسنده به تکامل گونهها اشاره دارند، میپردازد. ترجمهی آیات از سایت دانشنامه اسلامی و بر اساس ترجمهی انصاریان است. این آیات ما را به مطالعه طبیعت و مقایسهی زیستی مناطق جغرافیایی مختلف برای درک چگونگی پیدایش گونهها دعوت میکند. «سیروا فیالارض» به معنای سیروسیاحت و مشاهدهی مناطق مختلف روی زمین است؛ بنابراین برای درک چگونگی پیدایش و تکامل گونهها، لازم است مناطق مختلف مورد بررسی قرار گیرد. بررسی سنگوارهها شواهدی را در مورد وجود گونهها در گذشته و تغییرات آنها در طی زمان فراهم میکند. همچنین میتوان پراکندگی گونهها و تفاوتهای ریختی و رفتاری قابل مشاهده در بین جمعیتهای یک گونه، زیرگونهها (نژادهای جغرافیایی) و گونه را دید.
تعریف موجود زنده و گونهی زیستی
اللَّهُ الصَّمَدُ ﴿۲﴾ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ ﴿۳﴾
خدای بینیاز [همه موجودات هستی که نیازمند و عین فقرند برای رفع نیازشان روی به او کنند و از حضرتش گدایی نمایند]. (2). نزاده، و زاییده نشده است (سوره ی اخلاص، آیهی 3) (3).
در این آیه، خدا وجه تمایزش را از موجودات زنده بهطور دقیق مشخص میکند: نزاده، و زاییده نشده است. همان طور که در تعریف یک موجود زنده آمده است: از موجود مشابه خود به وجود آمده و قادر به ایجاد موجود مشابه خود است و دارای فعالیت متابولیک و رشد است. بینیاز بودن خدا شامل بینیازی از فعالیت زیستی (متابولیک و رشد) نیز میشود. از طرفی، یک گونهی زیستی این طور تعریف میشود که مجموعهای از جمعیتهایی باقابلیت همآوری بوده که از سایر جمعیتها جدایی تولیدمثلی دارند. احتمالاً علّت اوّل آوردن و تأکید خدا بر واژهی «نزاییدن» به جای اکتفا کردنِ تنها به واژهی «زاییده نشدن»، متمایز کردن خدا از موجوداتی است که خود نتیجهی تولیدمثل (زاییده شدن) هستند، امّا قادر به تولیدمثل (زاییدن) نمیباشند (نازا هستند) مانند اغلب دورگهای بینگونهای.
شواهد تغییرات گونهها
أَوَلَمْ یَرَوْا کَیْفَ یُبْدئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ إِنَّ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسیرٌ ﴿۱۹﴾ قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ ﴿۲۰﴾
آیا ندانستهاند که چگونه خدا مخلوقات را میآفریند سپس آنان را [پس از مرگشان] بازخواهد گرداند، یقیناً این [کار] بر خدا آسان است (19). بگو: در زمین بگردید پس با تأمل بنگرید که چگونه مخلوقات را آفرید، سپس خدا جهان آخرت را ایجاد میکند؛ زیرا خدا بر هر کاری تواناست (سوره ی عنکبوت، آیهی 20).