کتاب سنتهای الهی اجتماعی و پیشرفت اثر قاسم ترخان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
اهمیت و ضرورت پرداختن به سنتهای الهی از آن جهت است که تحقق و شکلگیری جامعه مطلوب و تحصیل پیشرفت در بستر قوانین علمی و اجتماعی صورت میپذیرد. شناخت سنن و قوانین الهی یا غفلت از آنها میتواند آثار و نتایج مثبت یا منفی در راستای حرکت به سمت آرمانها داشته باشد.
کتاب سنتهای الهی اجتماعی و پیشرفت کوشیده است تا بر اساس نگاه قرآن سنتهای الهی اجتماعی را بیان کند و برونداد آن را در موضوع پیشرفت نشان دهد. بخش نخست به مفاهیم و کلیات اختصاص یافت و در بخش دوم سنتها و قوانین مشروط در قالب دو فصل کلان، سنن ناظر به پیشرفت و سنن ناظر به پسرفت مورد بررسی قرار گرفت، با این منطق که در هر فصلی گفتار اول به اقسام سنن و گفتار دوم به عوامل و شرط بینشی منشی و کنشی و گفتار سوم به جزا (ابعاد سهگانه جامعه) اختصاص یافت و در بخش سوم در قالب دو فصل چگونگی و میزان تأثیر اسباب فرامادی و معنوی بررسی شد. بخش چهارم به امتداد و کارکردهای مباحث سنتهای الهی در ساحتهای دانشی و غیردانشی پرداخته است.
راز مانایی برخی از تمدنهای سکولار چیست؟ با اینکه مطابق برخی از سنتهای الهی مانند احباط، ابتلا، تدمیر و استیصال و استخلاف، چنین تمدنهایی نباید پایدار باشند؛ به این پرسش میتوان اینگونه پاسخ گفت:
الف) آنچه باعث پیشرفت اینگونه جوامع شده است، ویژگیهای خوبی است که در آنها وجود دارد.
ب) با بهرهگیری از اسباب مادی میتوان سطح رفاه را بالا برد و به پیشرفت دست یافت؛ هرچند به منظور دستیابی به مانایی و پیشرفت همه جانبه، نیازمند تلفیق اسباب مادی و معنوی هستیم.
ج) ممکن است برخورداری از امکانات مادی بر اساس سنت امهال و استدراج باشد.
د) کفر مانع از رشد اقتصادی نیست؛ هرچند طبق سنت احباط، آرامش و سعادت دنیوی تحقق پیدا نخواهد کرد.
ه) هر چند عواملی مانند ظلم، علت تامه هلاکتاند؛ اما از علل مقتضی برای نابودی به شمار میآیند.
و) پایداری از منظر دین مساوی با دوام نیست. پایداری، پیشرفت کوثری است که در آن کیفیت و کمیت به صورت توأمان لحاظ شده است.