کتاب تهاجم انگلیس به جنوب ایران، اثر عبدالکریم مشایخی؛ به موضوع تهاجم انگلیس به جنوب ایران در دوره قاجار و نقش روحانیت آن منطقه در مبارزه با استعمار میپردازد.
انگلیسیها که از آغاز قرن هفدهم میلادی تلاش خود را برای تسلط بر هند آغاز کرده بودند، به خوبی دریافتند که استعمار هند بدون سلطه بر آبراه استراتژیک خلیج فارس امکانپذیر نخواهد بود؛ بنابراین از دورهی صفویه تلاش کردند با حضور در دربار شاهان صفوی، به ویژه شاهعباس اول و کمک به او در اخراج پرتغالیها از خلیج فارس، حضور خود را در این آبراه هرچه بیشتر عملی کنند.
کتاب تهاجم انگلیس به جنوب ایران، به دنبال آن است افزونبر شناخت و بررسی علل و زمینههای هجوم چهارگانه انگلیس به جنوب ایران، نقش هدایتی روحانیت جنوب ایران، آشنایی با اهداف استعماری انگلیس در جنوب ایران و مقاومت و ایستادگی مردم جنوب ایران در رویارویی با استعمارگران خارجی را بحث و بررسی کند.
فصل اول: پراکندگی قدرت و قلمرو جغرافیایی خوانین جنوب ایران در آستانهی جنگ جهانی اول
در سالهای آغازین جنگ جهانی اول، از نظر تقسیمات کشوری، سه منطقهی جداگانه با عنوان قلمرو حکومت بنادر و جزایر خلیج فارس، قلمرو حکومت ایالت فارس و قلمرو حکومت خوزستان در جنوب ایران وجود داشت. مقر حکمرانی بنادر و جزایر خلیج فارس در بندر بوشهر، مهمترین بندر خلیج فارس در سراسر قرن نوزدهم میلادی قرار داشت.
با اینکه بندرعباس و بندرلنگه جزو قلمرو حکمرانی بنادر بودند؛ اما بسیاری از مناطقی که امروز جزو استان بوشهر محسوب میشوند، مانند شبانکاره، دالکی، دشتستان، تنگستان و دشتی جزو حکومت فارس بودند و حتی بنادر تنگستان و دشتی از حکمران بنادر اطاعت نمیکردند.
از آنجایی که در قیام ضد استعماری سالهای جنگ جهانی اول، خوانین و مردم مناطقی، چون دشتی، دشتستان، تنگستان، شبانکاره، حیات داوود و لیراوی نقش داشتند و موضعگیری مثبت و منفی آنان در برابر تجاوز و حضور بیگانگان در جنوب ایران نمونهای از فداکاری یا خیانت و وابستگی قلمداد شده است، در اینجا ضروری میکند برای ارائه تصویری روشن از مواضع مشهورترین خوانین منطقه در جریان جنگ جهانی اول، به معرفی بستر جغرافیایی قیام آنان و ویژگیهای مثبت و منفی آنان بپردازیم.