کتاب «مبانی و اصول تفسیر سیاسی»، نوشته محمد عابدی است که در انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است.
تفسیر سیاسی از مقدمات مهم اسلامیسازی دانش سیاست؛ و قوانین و نظامات مرتبط با مدیریت حیات سیاسی و اجتماعی است، از این منظر انتظار میرود حجم معناداری از تحقیقات اسلامی در این عرصه ارائه شده باشد، بهرغم این اهمیت، تلاش ویژهای برای ساماندهی به آن در قالبی مستقل به عمل نیامده است؛ بهگونهای که بر پایه مبانی، اصول و قواعد منظم و قابل اعتبارسنجی تولید شود و نیازهای نظام اسلامی برآورده شود. ضرورت تفسیر سیاسی را میتوان از چند منظر تبیین کرد، از جمله «اهمیت شکلدهی نظامات و قوانین مرتبط با تدبیر و مدیریت حیات بر پایه منابع اسلامی» که رویکرد به تولید دانش تفسیر سیاسی اسلامی را ضروری میسازد؛ همچنین بروز بینظمیهای مختلف در فهم و تفسیر سیاسی آیات با سامان دادن به مبانی و اصول و قواعد به حداقل خواهد رسید. در حالی که امروزه با خیل عظیمی از آثار نویسندگان و محققان مختلف روبهرو هستیم که بدون ضابطه به برداشتهای سیاسی از قرآن اقدام میکنند و گروههای مختلفی از تفسیر سیاسی آیات تنها برای توجیه و تبرک آرا و برداشتهای خود استفاده میکنند، با تولید مبانی، اصول، و قواعد معتبر میتوان تطبیقهای بیضابطه و تفسیر به رأیها در رویکرد سیاسی را شناخت و از تاثیر جریانهای التقاطی و سیاستزدگی تفسیر جلوگیری کرد و به سامانیابی تفسیر سیاسی امیدوار بود.
اهمیت مطالب فوق، ما را بر در مقابل این سوال کلیدی قرار می دهد که آیا اصولاً میتوان گروهی از مبانی و اصول و در مراحل بعد قواعد معتبر را برای تفسیرسیاسی تولید کرد؟ و در ادامه این پرسشها رخ مینمایند که منظور از دانش تفسیرسیاسی؛ مبانی و اصول آن چیست؟ مبانی تفسیر سیاسی چند دستهاند؟ اصول تفسیر سیاسی کداماند؟ تولید دانش تفسیر سیاسی چه اهمیت و ضرورتی دارد؟ تفسیرهای سیاسی موجود دارای چه آسیبهایی از منظر مبانی و اصول هستند؟
عملیات تفسیر دارای مبناها و الزامات (اصول) و قواعدی است و تفسیر سیاسی نوعی رویکرد به تفسیر است که مفسر در پی دستیابی به آموزههای قرآن در مورد حیات سیاسی بشر است. او با دستی پر از مسائل سیاسی، سراغ استنطاق قرآن میرود. حال این پرسش مطرح است که وقتی مفسر میخواهد به تفسیر بپردازد، آیا افزون بر مبانی عام و مشترک تفسیر، موجِد مبانی واصول و قواعد خاصی نیز خواهد بود؟ و این رویکرد به تفسیر، تا چه میزان در مورد مبانی، اصول و قواعد تاثیرگذار خواهد شد؟ در پاسخ به نظر میرسد رویکرد سیاسی، در کنار مبانی، اصول و قواعد عام و مشترک، متاثر از مجموعهای از مبانی و اصول خاص نیز خواهند بود. با این فرض، در این تحقیق، مبانی و اصولی برای تفسیر با توجه به رویکرد سیاسی پیشنهاد شد و بحث از قواعد به پژوهش دیگری واگذار گردید.
نویسنده در کتاب «مبانی و اصول تفسیر سیاسی»، کوشیده است مبانی و اصولی را برای تفسیر سیاسی مطرح نماید. در این کتاب، مبانی عام و مشترک تفسیر با رویکرد تفسیر سیاسی و نیز مبانی خاص آن معرفی میگردد، ضمن اینکه اصول متخذ از این مبانی نیز بهعنوان بخشی از این پژوهش مورد توجه قرار گرفته و فصول کتاب را به خود اختصاص دادهاند.
یکی از تعاریف نسبتاً جامعی که برای دانش سیاسی بیان شد، این بود:
علم سیاست رشتهای از آگاهیهای اجتماعی است که وظیفهاش شناخت اصول و قواعد حاکم بر روابط سیاسی میان نیروهای اجتماعی در داخل کشور و روابط میان دولتها در عرصه بینالملل است.
چون سیاست اداره جامعه اعم از حیات اجتماعی و اقتصادی و جنگ و صلح و روابط فردی و بینالمللی است که دین آنها را تنظیم میکند، دانش سیاست اسلامی نیز رشتهای از آگاهیهاست که وظیفهاش شناخت منظم اصول و قواعد حاکم بر اداره جامعه اعم از حیات اجتماعی و اقتصادی و جنگ و صلح و روابط فردی و بینالمللی است که دین آنها را تنظیم میکند.