«اجتهاد» و «قضا» دو مقوله جدا امّا نزدیک به هم است؛ یکی، نهایت تلاش در به دست آوردن احکام از منابع اسلامی و دیگری، تطبیق احکام به دست آمده بر موضوعات مورد منازعه و اختلاف مردم است. بر دوش کشیدن بار مسؤولیت این دو، دشوار و اندکی از هوشمندان، توان تحمل آن را دارند.
کتاب ادله اثبات دعاوی کیفری، اثر یعقوب خاوری، صادق باقری و سیدحسین حسینی؛ در بخش نخست، شرایط اقامه دعوی؛ یعنی: بلوغ و عقل، عدم حجر به دلیل سفه، اجنبی نبودن از دعوی، وجود مدعی علیه، اثر داشتن دعوی، معلوم بودن اجمالی مورد دعوی، جازم بودن مدعی و معین بودن مدعی علیه که گفته میشود برای اقامه دعوی لازم است، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم، کلیات، سپس ادلّه چهارگانه اثبات دعوی: اقرار، شهادت، علم قاضی و قسامه در باب جنایات به تفصیل مورد بحث واقع شده است که امید است مفید واقع شود.
تحصیل دلیل از طریق آزمایش قضایی (آزمایش ایزدی)، قتال قضایی و جنگ تن به تن در مقاطع خاصی از تاریخ، در بسیاری از کشورها رایج بوده است. «دوئل» یا جنگ تن به تن که برای اولین بار در تاریخ قضای جهان توسط اقوام باستانی ژرمن وارد سیستم دادرسی شد، در بسیاری از کشورهای دنیا گسترش یافت و از جمله در انگلستان توسط «نورمانها» تا قرن نوزدهم در قوانین مدوّن حفظ شد.
مسابقات رزمی یا «گلادیاتوری» سال های سال جزئی از مقررات دستگاه قضایی روم باستان بود که محکومان به مرگ (متهم به قتل، سرقت، آتش زدن اموال و...) را در میدان بزرگ و معروفی به نام «کلیئو» وادار به جنگ تن به تن میکردند و یا به نبرد با حیوانات وحشی و درندگان خطرناک وامیداشتند تا هم نمایش هیجانانگیزی ترتیب داده باشند و هم اگر شخص محکوم (گلادیاتور) بر رقیب خود غالب میآمد، حکم قبلی دادگاه نقض گشته، آزاد میگردید و به این ترتیب، بیگناه بودنش محرز میشد.