مجموعه تاریخ مردم ایران (دو جلدی) نوشته عبدالحسین زرینکوب، از سوی انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است.
جلد نخست این اثر، مربوط به تاریخ پیش از اسلام است که به دو بخش تاریخ پهلوانی و تاریخ واقعی تقسیم میشود. بخش ابتدایی، نگاهی به دنیای اساطیری ایران دارد و از افسانههای پیشدادی و کیانیان، اوستا و زرتشت سخن میگوید. اما بخش دوم که افقهای دور نام دارد، از ورود آریاییها به فلات ایران آغاز شده و تا پایان حکمرانی ساسانیان ادامه پیدا دارد. جلد دوم کتاب هم، از جایی که کتاب اول به پایان رسیده، شروع میشود تا زرینکوب در آن، به بررسی بخشها و زوایای مهم تاریخ مردمان ایرانزمین چون فرهنگ، تصوف، کلام، فلسفه، ادبیات فارسی درکنار روایت تاریخ دورهای از ایران بپردازد.
کتاب تاریخ مردم ایران (جلد دوم) در دنبال ایران قبل از اسلام، تاریخ مردم ایران را تا آستانه عصر سلجوقیان جست وجو میکند و در واقع، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی را استمرار گذشته باستانی آن نشان میدهد.
در این سال ها در ماوراءالنهر و خراسان هم مثل نواحی قم و سیستان کسانی که از مجاورت اعراب مهاجر ناخرسندی نشان میدادند، ظاهراً بیشتر طبقات مرفه و نژاده بودند که زندگی بدوی قوم را به نظر تحقیر میدیدند؛ از جمله در بخارا وقتی اعراب در محلههای شهر یا سکنه بومی مجاور شدند، ثروتمندان محل اقامت خود را به خارج شهر بردند، اما طولی نکشید که به تحریک این تحقیرشدگان کوشکهاشان طعمه آتشسوزی شد. با این حال اینجا نیز مثل سایر نواحی بین مهاجران با بومیها اختلاط پیش آمد و تدریجاً عربشدگان در تمام ولایت در برابر سکنه ترکان و تازیان تازیک خوانده شدند؛ یعنی تاجیک.