منطقۀ غرب آسیا از چند دهۀ گذشته در کانون توجهات بینالمللی قرار داشته است. موقعیت راهبردی و ژئوپلتیک، منابع عظیم نفت و گاز، رقابت قدرتهای فرامنطقهای در این حوزه و مناقشات و بحرانهای منطقهای، از علل اصلی توجه به این منطقه بوده است. اما اکنون مؤلفۀ جدیدی در حال ظهور است که میتواند شکلبندی قدرت و امنیت در این منطقه را در طول سالها و دهههای آینده تغییر دهد و رقابتهای منطقهای را وارد مرحلۀ نوینی کند. این مؤلفه تلاش کشورهای منطقه برای هستهای شدن است. در حال حاضر، تلاش کشورهای منطقه در مسیر دستیابی به انرژی هستهای صلحآمیز به واقعیت تبدیل شده است و در آینده از متغیرهای اصلی تأثیرگذار بر قدرت و امنیت منطقه خواهدبود. باتوجه به اهمیت تحولات و روند مذکور، کتاب فناوری هستهای در منطقۀ غرب آسیا به بررسی وضعیت برنامۀ هستهای کشورهای منطقۀ غرب آسیا میپردازد.
سابقۀ برنامۀ هستهای کشورهای غرب آسیا
گرایش به انرژی هستهای در میان کشورهای مختلف غرب آسیا سابقۀ طولانی دارد. دو کشور اردن و مصر در اولین «کنفرانس بینالمللی استفادۀ صلحآمیز از انرژی هستهای در ژنو، در سال 1955 حضور داشتند. براساس «برنامۀ اتم برای صلح » طی سالهای 1950 تا 1970 ، ایالات متحده نیروهایی از مصر ، ایران، عراق، عربستان، ترکیه و رژیم صهیونیستی را در زمینۀ علوم و مهندسی هستهای آموزش داد و رآکتورهای تحقیقاتی را در ایران، رژیم صهیونیستی و ترکیه راهاندازی نمود. گرچه برخی کشورهای منطقۀ غرب آسیا از چنددهه پیش برنامههایی برای بهرهبرداری از نیروی اتم تدوین کرده بودند، اما به جز جمهوری اسلامی ایران و به تازگی امارات متحده عربی، برنامۀ هستهای هیچیک از آنها تا زمان نگارش این اثر (سال 2020 ) به ثمر نرسیده است. برای مثال برنامۀ هستهای مصر در دهۀ 60 میلادی آغاز شد، اما به دلیل مشکلات اقتصادی این کشور و انفجار نیروگاه هستهای چرنوبیل در اتحادشوروی (در سال 1986 ) متوقف گردید.
تلاش کشورهای غرب آسیا برای کسب فنّاوری هستهای در جهت تأمین انرژی پایدار
غرب آسیا به عنوان منطقهای که نیمی از ذخایر نفت و گاز جهان را در خود جای داده، در سالهای اخیر با تلاش جدی از سوی کشورهایمنطقه برای دستیابی به انرژی هستهای مواجه شده است. کشورهای این منطقه در موضعگیریهای خود اعلام کردهاند که دستیابی به انرژی هستهای باتوجه به اینکه بازار نفت ثبات چندانی ندارد و ذخایر طبیعی انرژی جهان روزی پایان مییابد، امری حیاتی است. در واقع برخی از مخالفان دستیابی کشورهای غربآسیا به انرژی هستهای، وجود نیمی از ذخایر نفت و گاز جهان در این منطقه را دلیلی جدی برای منطقی نبودن تلاش این کشورها برای دستیابی به انرژی هستهای اعلام میکنند. در مقابل، کشورهای این منطقه چنین استدلال میکنند که نمی توانند برای دستیابی به انرژی هستهای به عنوان جایگزین نفت و گاز، شدن منتظر خشک شدن چاههای نفتشان باشند