شیخ محمد بن حسن حرّ عاملی(متوفی1104)، صاحب وسائل الشیعه، در کتاب رساله در اثبات تواتر قرآن، در جواب یکی از نویسندگان معاصرش، می کوشد تا با ادلّه ی قرآنی و روایی و عقلانی از عدم وقوع هرگونه فزونی وکاستی ویا تحریف در قرآن دفاع کند و از این طریق متواتر بودن قرآن را ثابت نماید. مقدمه ی تفسیر مورد نقد حرّ تا کنون بدست نیامده و هویت واقعی نویسنده نیز مشخص نیست. شیخ بخش عمده ی مقدمه ی تفسیر آن عالم مجهول الهویه را در رساله خود نقل و نقد می کند و این ارزش رساله ی حرّ عاملی را دو چندان می کند. این رساله بخشی از بحث ونزاع فکری و عقیدتی عصر صفوی را نیز هویدا می کند. پایان نامه ی حاضر، ترجمه ای است از رساله ی شیخ حرّ عاملی که به انضمام توضیحات و تحقیقاتی برای رفع برخی ابهام ها وتفصیل بعضی اجمال ها و به فراخور این پایان نامه ، ارائه شده است. و در نهایت شیخ با تمسک به آیات و روایات و ادله عقلی تواتر قرآن را اثبات می کند.

شیخ حر عاملی با قول به تواتر قرآن موجود معتقد است که این تواتر با وجود زیاده و کاستی در قرآن کریم معارضه می کند. سپس برای اثبات تواتر قرآن وجوهی را ذکر می کند که در صورت اثبات تواتر قرآن وجود زیاده و تحریف در قرآن منتفی خواهد شد. پس از آن مؤلف فصلی را به اخباری که بر عدم تحریف قرآن کریم دلالت می کند اختصاص داده سپس هرآنچه که معاصر وی از طرق مخالفان در اثبات مدعای خویش نقل می کند را بازگو کرده و به یکایک آنها پاسخ می گوید. مصحح رساله حاضر معتقد است برخلاف گمان برخی افراد که مرحوم شیخ حر عاملی را جزو قائلین به وقوع زیاده و تحریف در قرآن می دانند، ایشان قطعا به این امر معتقد نیست اما در مورد وجود نقصان و کاستی در قرآن بعضی عبارات رساله به این مطلب اشاره دارد.

اما جواز وقوع نقص در قرآن را در صورتی می پذیرد که به تواتر قرآن ضرری نرساند. مرحوم شیخ حر عاملی در این رساله بین زیادة و نقصان و تحریف فرق گذارده در حالیکه برخی از محققین بر تمام این امور «تحریف» را اطلاق کرده اند. بطور کلی مرحوم عاملی در این رساله در صدد اثبات تواتر قرآن کریم است و معتقد است وقوع نقص به این تواتر ضرری نمی رساند، هرچند از برخی عبارات ایشان چنین برمی آید که ایشان قائل به عدم وجود نقص در قرآن موجود هستند.

گزیده کتاب رساله در اثبات تواتر قرآن

در دوره‌ی غیبت صغری(329-260) مکتب اهل حدیث، تمام همت خود را صرف جمع آوری حدیث و ثبت و ضبط آن کرد و این مکتب کاملاً بر محیط‌های فرهنگی و علمی شیعه هم تسلط یافت. تا این‌که گروهی از متکلمان متبحر چون شیخ مفید وسید مرتضی و شیخ طوسی با انتقادات سخت گیرانه آن را از دور خارج کرده و راه عقل و استدلال را بر فقه شیعه گشودند. اما در قرن یازده، بار دیگر این مکتب به وسیله‌ی محمدامین استرآبادی(1036) با تألیف کتاب الفوائد المدنیه حیاتی دوباره یافت.

این تفکر که در عصر صفوی پا گرفت، اخباری گری(اخباریه) خوانده می‌شد و با پیروی از ظاهر احادیث، روش عقل‌گرایی و اجتهاد در فقه شیعه را محکوم کرد و به زودی مراکز علمی شیعه را تحت الشعاع خود قرار داد. در این میان ملا محسن فیض کاشانی و شیخ یوسف بحرانی نگارنده‌ی الحدائق الناضره (1186) با داشتن روشی معتدل مقامی ارجمند دارند. محمدبن حسن حر عاملی(1104) مؤلف وسائل الشیعه نیز از بزرگان پیروان این روش است. از دیگر علما می توان علامه محمد باقر مجلسی و سیدنعمت‌الله جزائری و سماهیجی بحرانی را نام برد که با وجود این‌که آرای اخباریان در آثار آن ها به چشم می‌خورد، اما اخباری صرف نیستند و باید آن ها را اخبارگرا دانست.

صفحات کتاب :

162

کنگره :

BP98‏‫‭/ح425ر5 1392

دیویی :

‫‭297/179

کتابشناسی ملی :

2951403

شابک :

978-964-426-626-3

سال نشر :

1392