کتاب جستارهایی در مناسبات شهر و شهر نشینی در دوره سلجوقیان نوشته شهرام یوسفی فر توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی منتشر شده است. دورة سلجوقی در تاریخ ایران همچون حلقة واسطی است که میراث شهرنشینی و شهرگرایی دورة تمدن اسلامی را در خود پروراند و به مراحل بالاتری رساند و از سوی دیگر به دنبال ورود مغولان به سرزمین ایران و جوامع اسلامی دیگر، مسیر تکاملی تجربة شهرنشینی ایرانی اسلامی دچار گسست شد. تمدن اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری قمری (11 و 10 م.) در مرحلة شکوفایی و تحقق ابعاد اجتماعی ویژة خود در سرزمینهای مرکزی اسلامی قرار داشت، سپس در قرن پنجم بهویژه قرن ششم هجری قمری (12 و 11 م.) مرحلة زوال و نشیب در تمدن اسلامی ظاهر گشت.
در این بین شهر ایرانی دورة سلجوقیان از یکسو دورة با شکوه تمدنی اسلامی را تجربه کرد و از سوی دیگر موقعیت اجتماعی اقتصادی و فرهنگی مناسبی را، که در این دوره برای رشد مناسبات شهرنشینی بهوجود آمده بود، تجربه نمود. بر این اساس شهر سلجوقی در مرحلة فراتر از وضعیت شهرنشینی تمدن اسلامی قرار گرفت.
منظور از فعالیتهای اقتصاد شهری دو نوع فعالیت ضروری است که برای آمادهسازی و تأمین مایحتاج ضروری زندگی انسان ها صورت میگیرد: تولید «کالا»، «مبادله» و «توزیع» آن.
شکل فعالیت اقتصادی که به تولید کالا اختصاص دارد، تولید پیشهوری بود و شکل فعالیت اقتصادی که در قالب مبادله و توزیع کالاهای تولیدی جامعه عمل میشد با عنوان تجارت یا بازار شناخته میشد. برخی از مباحث محوری در این کتاب روند «تولید کالا» و نیز «مبادله و توزیع» در شهرهای دورة سلجوقیان را مورد بررسی قرار میدهد.