نوشته ی حسن حیدری، به بررسی عمقی و دقیق مباحث مختلفی همچون واژگان بطلان، خیار فسخ، جهل در اعمال حقوقی و قانون مدنی، مبانی فقهی و حقوقی آثار جهل، اشتباه در قوانین و ... می پردازد.

واژه جهل یعنی ندانستن و مفهوم آن در این اثر به معنای بررسی کردن آثار و احکام ، ناآگاه از یک موضوع یا حکم آن در اصول فقه است.

در متون فقهی و حقوقی ، واژه جهل معمولاً در معنای لغوی استفاده می شود، ولی استفاده از آن به مواردی که در آن نسبت به موضوعی شک وجود دارد، یعنی شبهات حکمی و موضوعی ، نیز همه گیر شده است، زیرا در این موارد هم نوعی ناآگاهی وجود دارد.

در منابع فقهی و حقوقی ، جهل از نظر منبع تحقق آن به دو قسمت یعنی جهل قصوری و تقصیری تقسیم می شود.

تقسیم بندی مهم دیگر آن، جهل به حکم و جهل به موضوع می باشد.

جهل به حکم (یا جهل به قانون ) یعنی که شخص از حکم یا قانون فاقد هر نوع آگاهی باشد. مثلاً ندانسته خمر بنوشد و نداند در اسلام حرام است. جهل به موضوع یعنی اینکه که مکلف ، اصل حکم شرعی را بداند، اما ناآگاهی از آن موضوع داشته باشد. در دنیای امروز هم جهل به عنوان یکی از عوامل یا علل پیدایش جرم اهمیت ویژه ای پیدا می نماید که ضرورتاً باید این نقش خاص مورد توجه مخصوص واقع شود.

پس نمی توان در مورد جهل، یعنی وقتی که مجرم مفهوم حقیقی عملی را که انجام داده درک نمی کند، بی تفاوت باقی ماند. یکی از مهم ترین مباحث در قوانین، عنوان جهل و آثار آن بر روابط افراد جامعه می باشد؛ چرا که انسان با توجه به طبعی که دارد باید در اجتماع و در روابط با افراد زندگی کند، ولی متأسفانه در این روابط، آگاه و غیر آگاه امکان دارد آسیب یا ضرری به اطرافیان برسد.

بنابراین برای جبران این آسیب ها و خسارت ها باید برای اعمالی که از روی ناآگاهی انجام داده می شود، راهکاری اساسی پیدا کرد، به گونه ای که علاوه بر اینکه نظم عمومی حفظ شود، حقوق فرد نادان هم پایمال نشود.

در بخشی از کتاب جهل به قانون از دیدگاه فقه می خوانیم

وجود نظام حقوقی در مکتب اسلامی امری مسلم و قطعی است و دارای ویژگی های منحصر به فرد است که آن را از سایر مکاتب و سیستم های حقوقی متمایز می سازد و مهم ترین آن ویژگی ها، ابتنای این نظام حقوقی بر اصولی الهی و انسانی است که در همه زوایای زندگی و روابط بین انسان ها و مشکلات جامعه با تیزبینی و دقت خاص خود، اجرای عدالت را هدف اصلی خود قرار داده است و بر اساس حفظ کرامت انسانی، حقوق فرمانروایان بر رعایا را درست برابر با حقوق رعایا بر فرمانروایان قلمداد کرده است و این حقیقت تردید ناپذیر را بسیاری از مستشرقان هم اذعان نموده اند.

این نظام حقوقی در قالب «فقه اسلامی» طرح ریزی و گسترش یافته و با مرور در متون فقهی اسلام به ویژه «فقه امامیه» به عظمت، باریک بینی و گستردگی دامنه فقه و حقوق اسلامی می توان پی برد و با مجاهدت های طاقت فرسا و خالصانه فقیهان روشن ضمیر آشنایی پیدا کرد، اندیشمندانی که باتلاش های مداوم خویش برای شیعه، ذخایری عظیم و برای فقه منابعی غنی در قالب صدها جلد کتب ارزشمند به یادگار گذارده اند. ولی با تمام این زحمات باید گفته شود.

موضوع تأثیر جهل بر اعمال حقوقی و حتی وقایع حقوقی و نیز اعمال عبادی و احکام فقهی به صورت قواعد کلی با تصریح به ملاک و مناط آن مورد اشاره قرار نگرفته است، بلکه رگه هایی از آن را به مناسبت های مختلف و در مواضع مشتت مورد بحث قرار داده اند.

صفحات کتاب :

276

کنگره :

‏‫BP198/6‭‬

دیویی :

‏‫‭297/379

کتابشناسی ملی :

5851210

شابک :

978-622-229-081-8

سال نشر :

1398