پریسا گنجی در کتاب ساسانیان و طبقات اجتماعی سعی کرده است تا ریشه ی نظام طبقاتی در ادوار قبل از ساسانیان در ایران و عوامل مؤثر بر تداوم این نظام تا پایان حکومت ساسانیان را مورد کنکاش و بررسی قرار دهد. یکی از ادوار مهم تاریخ ایران که از جهات مختلف قابل تعمق و مطالعه می باشد؛ دوره ی ساسانیان است. اختلاف طبقاتی جوامع انسانی در زمان و مکان های متفاوت دیده شده و در ایران باستان قبل از ساسانیان نیز وجود داشته است. در توجیه نظام طبقاتی می توان گفت که طبقاتی بودن جامعه برای توسعه ی کشور در آن دوران ضرورت داشت. کسانی که متولیان امور دینی بودند علوم دین را از معلمانی که پدران و بزرگانشان بودند می آموختند و خبره می شدند؛ آن ها که اهل پیشه بودند پیشه ها را از استادان و پدران و برادران خود یاد می گرفتند؛ همین سان مشاغل اداری، صنعت گران و دیگر مشاغل به صورت موروثی تجربه هایشان را به نسل های پس از خود انتقال می دادند. البته ساسانیان بر حسب شرایط جدید و روش نوینی که بوجود آمده بود علاوه بر سه طبقه روحانیون، ارتشیان و کشاورزان که بر اساس متون دینی و کتاب اوستا ترویج می شد طبقه دبیران را نیز ایجاد نمودند. این طبقه که از طبقه روحانیون جدا شده بود؛ بر اساس تعلیمات و آموزش های سخت، اعضای آن انتخاب می شد تا بتوانند بر اساس خرد محوری نظام اداری ساسانیان را رتق و فتق نمایند. نظام طبقاتی حاکم در عهد ساسانیان یکی از دلایل ماندگاری زبان و فرهنگ ایران و هویت ایرانی بعد از سقوط ساسانیان نیز بود. ساسانیان و طبقات اجتماعی در شش فصل تالیف شده که در فصل اول کلیاتی در مورد مسائل پژوهش شده مطرح گردیده. در فصل دوم ساختار اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و شکل گیری نظام طبقاتی در دول باستان از جمله عیلام، هخامنشیان و پارتیان، در فلات ایران و همچنین تمدن های بین النهرین، آسیای صغیر، مصر و یونان، روم و هند نیز در این راستا مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم نقش دین و دولت در تداوم نظام طبقاتی در عهد ساسانیان تشریح شده، نگارنده در این فصل سعی نموده تا بر اساس نظام طبقاتی عهد ساسانیان نقش طبقه ی روحانیون زرتشتی و سیاست شاهنشاهان ساسانی در تداوم نظام طبقاتی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. فصل چهارم با عنوان «نقش بزرگان در تداوم نظام طبقاتی عهد ساسانیان» در ابتدا به بررسی جایگاه بزرگان عصر ساسانی از جمله ارتشتاران، و یسپوهران، بزرگان، و آزادان و زنان در سلسله مراتب نظام طبقاتی عهد ساسانی پرداخته و در ادامه نقش هر یک از این طبقات و اقدامات آن ها در تداوم نظام طبقاتی عهد ساسانی تشریح گردیده است. در فصل پنجم با عنوان «نقش رنگ در تبیین نظام طبقاتی عهد ساسانیان» کارکرد رنگ و نقش آن در تبیین نظام طبقاتی عهد ساسانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته. در فصل آخر به تأثیر نظام طبقاتی بر قیام مزدک و شکل گیری نهضت مزدکیه پرداخته شده، در آغاز اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه ایران مقارن ظهور مزدک بررسی و در ادامه اصلاحات اجتماعی در تعدیل نظام طبقاتی و تحولات سیاسی ناشی از نهضت مزدک در جامعه ایران عهد ساسانیان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

در بخشی از کتاب ساسانیان و طبقات اجتماعی می خوانیم:

ساسانیان که در نبرد هرمزدگان با پیروزی اردشیر بابکان براردوان پنجم (224 م.) آخرین شاهنشاه اشکانی روی کار آمدند، تا حمله اعراب مسلمان در ایران حکومت کردند. این سلسله بعد از شاهنشاهی هخامنشی مقتدرترین و معروف ترین سلسله شاهنشاهی ایران قبل از اسلام بود و پادشاهی آنان از کشته شدن اردوان اشکانی (224م.) تا کشته شدن یزد گرد سوم (652م.) آخرین شاهنشاه ساسانی به مدت 426 سال تداوم یافت. در این مدت 35 تن از آنان بر تخت نشستند. شاهنشاهی ساسانی علاوه بر ایران کنونی، بین النهرین، ارمنستان، اران و ماوراالنهر و در مشرق تا رود سند را در دست داشت و پایتخت ساسانیان شهر تیسفون واقع در مشرق دجله بود. در ایران باستان بنا بر سنتی دیرینه جامعه به سه یا چهار طبقه تقسیم می شد. (کریستین سن، 1379، ص 150) مورخان بر این باورند که این میراث مشترک به دوران هند و اروپایی برمی گردد که رد پای آن را می توان در جوامع و باورهای اقوام هند و اروپایی دید. اوستا کهن ترین منبع ایران باستان که در بردارنده باورها و آموزه های کهن اقوام ایرانی می باشد، جامعه را به چهار پیشه ی روحانیون، جنگجویان، کشاورزان و صنعت گران تقسیم کرده است. می توان این تقسیم بندی را با چهار پیشه ی ودایی روحانیون، جنگجویان، کشاورزان و بندگان تطبیق داد. در واقع، آیا این تقسیم بندی بر پایه آموزه های مذهبی و اعتقادی صرف حاصل شده یا عوامل اجتماعی هم در شکل گیری آن دخیل بوده اند؟ یکی دیگر از عوامل معرفی طبقات رنگ بوده است. در ساختار نظام طبقاتی رنگ ها کاربرد ویژه ی خود را دارند. رنگ یکی از آشکارترین نمادهای جامعه ی سه بخشی هند و اروپائیان بوده است. رنگ ها با وظایف و نقش این سه طبقه ی اجتماعی تناظر یک به یک دارند. در بیشتر جوامع باستان از جمله: هند، ایران، هیتی ها، سلت ها، و لاتین ها رنگ سفید را برای روحانیون و قرمز را برای جنگجویان به کار می بردند. خود زرتشت هم لباس سفید می پوشید که نشان از پاکی و خلوص است. بعد ها در ایران رنگ آبی – برای نمایاندن کشاورزان و دامپروران – به رنگ سبز تغییر یافت.

صفحات کتاب :

307

کنگره :

‏‫HN670/2‭‬ ‭/ی9ط28‏‫‬‮‭ 1398

دیویی :

‏‫‭305/50955‬‬

کتابشناسی ملی :

5620399

شابک :

‮‭978-622-6538-31-2

سال نشر :

1398