کتاب احیای سنتهای پژوهشی در حوزههای علمیه توسط محمدباقر پورامینی نوشته شده است. یکی از ویژگیهای بارز حوزه علمیه، سنتهایی است که بر مبنای اندیشه و فرهنگ اصیل اسلامی بنا شده و نقش مهمی در حفظ میراث آن داشته است.
سنتهای پژوهشی نظیر تقریرنویسی، تعلیقه و حاشیهنویسی، شرحنویسی، تصحیح متون، مراسلات، مکاتبات و مناظرات، ردیهنویسی، معجمنگاری و... تأثیر عمیقی در انتقال علم و گسترش مرزهای دانش داشتهاند.
کتاب احیای سنتهای پژوهشی در حوزههای علمیه، تلاش دارد در قالب مجموعه مقالات و با بهرهگیری از توان علمی و قلمی جمعی از اساتید عالی حوزه علمیه ضمن اشاره به بایستههای پژوهشی سنتهای پژوهشی و درآمدی بر سبکهای اجتهاد، برخی از سنتهای مهم پژوهشی حوزوی که احیا و ارتقای آن ضروری مینماید را ارائه نماید.
الف) عدم شتابزدگی
شتابزدگی که از آن در ادبیات دینی به عجله، تعبیر میشود، و به «در جستوجوی امری برآمدن، پیش از آنکه شرایط، لوازم و مقدمات کافی برای انجام امری فراهم گردد» معنا شده است، امری منکر، تلقی میشود و تبعات و آثار سوئی را به همراه دارد و از سوی اهل بیت (ع) نهی شده است.
لکن این امر در عرصهی تحقیق و پژوهش، خطرات و مفاسد بیشتری دارد. زیرا پژوهش و تحقیق، فرایندی دقیق و علمی است و بررسی و ارائهی پاسخ مناسب به یک تحقیق، مستلزم تأمل مناسب در ادله، فهم علل و عوامل ایجاد مسئله، موضوعشناسی دقیق و مناسب و به کارگیری روش مناسب برای حل مسئله است و عدم سپری کردن این فرایند میتواند موجب پاسخی نامناسب یا نقدی غیر صحیح شود. بلکه رسیدن به نتیجهی مطلوب، منوط به دریافت قرائن، شواهد، مدارک و اسنادی است، که در صورت عدم وصول مناسب به آن، میتواند به قضاوت و برداشت سطحی و غیر واقعی، منجر شود. لذا هر تحقیق، متناسب با محتوای تحقیق و گسترهی آن، حجم زمانی معینی را به خود اختصاص میدهد.
بر این اساس، انجام کامل فرایند تحقیق، تأمل مناسب در ادله، و حل مناسب یک معضل و به تبع، ارائه تحقیق مطلوب، مستدعی صرف وقت متناسب آن است. لذا از یکسو سفارش دهندگان یک پژوهش باید وقت مناسب جهت انجام پژوهش را در نظر گرفته و از شتابزدگی در ارائهی یک پژوهش، حذر کرده و از سوی دیگر، محققان و پژوهشگران نیز نباید از پژوهش، درکی اقتصادی و مالی صرف داشته و درستی نتیجهی پژوهش به مثابه درنگ و تأمل فکری و مقولهای تخصصی را قربانی تعجیل در ارائه تحقیق نمایند. بلکه در رویکردی دیگر، باید اذعان کرد که رویکردی شتابزده در فرایند تحقیق و پژوهش، موجب میشود واقعنمایی و صحت نتایج تحقیق، مورد خدشه قرار بگیرد.. .