تاریخ تحلیلی_انتقادی فلسفه اسلامی اثر دکتر یحیی یثربی و منتشر شده توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی می باشد.
سالهاست که جامعه ما به این مهم پی برده است که باید در عرصه علوم انسانی، تحول یافته و دست به ابداع و نوآوری بزند. بنابراین نویسنده به این نتیجه رسیده است که باید در حد توان به نقد ارزیابی میراث گذشتگان پرداخت تا بتوان راهی در توسعه و پیشرفت علوم انسانی مخصوصا در فلسفه پیدا کرد.
لذا در کتاب تاریخ تحلیلی_انتقادی فلسفه اسلامی به جستجوی راهی نو برای ساماندهی منطق و معرفتشناسی کارآمد، راه و روش نو در تفکر فلسفی، مبانی فلسفه سیاست در اسلام و نقد و تحلیل فلسفه اسلامی پیشنهادهای اصلاحی در حوزه فلسفه اسلامی پرداخته است، تا با برداشتن دیوار میان علم و فلسفه عقل و ایمان امکان اثبات و دفاع عقلانی از بنیادهای اعتقادی و ارزشی اسلام را در محدوده علم فلسفه ایجاد کند.
در این اثر به تعریف فلسفه، سابقه و اصالت فلسفه در عهد باستان به خصوص یونان که خاستگاه فلسفه میباشد،دیدگاه فلاسفه بزرگ اسلامی، بررسی اسلام و دیدگاههای اسلامی و توحیدی از نگاه فلسفه و... پرداخته شده است.
تعریف فلسفه
بشر از روزی که توانست بیندیشد، خود را جزیی از کل هستی دیده و کوشید تا جهانی را که در آن قرار دارد، بفهمد.
محدودیتهای قوای ادراکی بشر که به حواس و عقل او منحصر یود، از طرفی و گستردگی میل کنجکاوی و فهم هر چه بیشتر او از طرف دیگر، ادراکات حسی و عقلی محدود را به کارگاه بیحد و مرز «خیال» او سپرد تا پاسخگوی میل کنجکاو افزونخواه وی باشد. بر همین اساس، با ادراک محدود و تخیل نامحدود خود، به بنیادیترین پرسشهای فلسفی همانند پیدایش جهان، علل و عوامل پیدایش پدیدههای مختلف آسمانی و زمینی پاسخ داده است به نمونهای از این پاسخها، از یونان باستان (خاستگاه فلسفه) توجه کنیم:
هزیود، یکی از دو شاعر نظریهپرداز یونان در قرن هشتم پیش از میلاد پیدایش جهان را چنین توضیح میدهد:
نخست هستی بینظم و درهم (کائوس) پدید آمد، سپس زمین (گایا) فراخ سینه، آنگاه (اروس) زیباترین خدایان. از هستی بینظم و درهم، تاریکی و شب سیاه پدید آمد و از پیوند آن دو اثیر روشن (هوا) و روز پدیدار گردید. از زمین، آسمان پرستاره و کوهها و دریا پدید آمد. سپس از آمیزش طمین و آسمان، رودی که گرد زمین میگردد(اقیانوس) و فرزندان دیگری از جمله تتوس زاده شدند. در نتیجه آمیزش اقیانوس و تتوس(خدای دریا)، چشمهها و رودخانهها پیدا شدند. دوتن دیگر از فرزندان آسمان و زمین، خورشید و ماه و شفق صبح را تولید کردند و....و...
در این تببین پیدایش جهان ، سهم عنصر ادراک در برابر سهم تخیل کودکانه، بسیار ناچیز است.
با گذشت زمان نبوغ یونانی با بهرهگیری از مطالعات مقدماتی بابلیان و مصریان، برای انتقال از افسانه به علم، به نخستین تلاش شجاعانه اقدام کرد. بدینسان فیلسوفان طبیعی یونانی قدیم وارد میدان عمل شدند. تالس در نیمه اول قرن ششم پیش از میلاد، سپس انکسیمندر دوست و شاگرد او، و کمی بعد از آنها انکسیمنس در نیمه دوم قرن ششم پیش از میلاد، کوشیدند تا حس و عقل را محور کار خود قرار داده و به شناخت تحقیقی و مستقل جهان بپردازند.