کتاب مسئولیت مدنی کارگزاران بورس نوشته محمدرضا محمدی در انتشارات بورس به چاپ رسیده است. هدف از نگارش این کتاب، یافتن مبانی و تلقی قانون‌گذار از مسئولیت مدنی کارگزار بورس در قوانین و مقررات عام و خاص و ضمانت اجرای آنها است.

مسئولیت مدنی یکی از بخش‌های مهم حقوق مدنی است و هرچه زمان می‌گذرد، بر اهمیت و ارزش آن افزوده می‌شود. علاوه بر اجر و قربی که این بحث، همانند تمامی مباحث حقوقی دیگر دارد، این حوزه دارای خصایصی است که ارزش آن را مضاعف می‌سازد؛ به‌عنوان نمونه، دایرۀ وسیع خسارات و ویژگی‌های بی‌مانند بسیاری از حوزه‌ها، به مسئولیت مدنی در هر قلمرو، ویژگی خاصی می‌بخشد که مستلزم تعدد قواعد در حوزه‌های مختلف است. همین مسئله نیز باعث شده است تا در کشورهای مختلف، نقش دکترین و قضات در این حوزه بسیار برجسته باشد؛ هیچ قانون‌گذاری قادر نیست برای قلمرویی با این وسعت، قانون‌گذاری جامعی به عمل آورد و چاره‌ای جز ایفای نقش متخصصان و قضات در این حوزه نمی‌ماند. به‌عنوان نمونه، قانون مدنی فرانسه با آن همه طول‌وتفصیل، در مورد مسئولیت مدنی تنها پنج ماده قانونی دارد، قانون‌گذار نخواسته است خود را درگیر مصداق‌های فراوان خسارات و انواع مسئولیت مدنی عوامل زیان در آن‌ها نماید، بلکه ترجیح داده است ضمن بیان قاعدۀ عمومی مسئولیت مدنی، جزئیات مربوط به مسئولیت را بر عهدۀ دادگاه‌ها بگذارد.

ویژگی دیگر این قلمرو، تحول سریع آن است؛ به‌موازات پیشرفت و تحول در حوزۀ تکنولوژی، هم وسعت و هم پیچیدگی‌های مسئولیت مدنی گسترش می‌یابد و اقتضا می‌نماید اجتهادهای جدیدی در این حوزه صورت پذیرد. وصف قابل‌توجه دیگری که ویژۀ حقوق ایران است، تشتّت و ناهماهنگی قوانین مختلف این حوزه اعم از قانون مدنی، قانون مسئولیت مدنی، قانون مجازات اسلامی و قوانین جزئی‌تر مثل قانون بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی و قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران است؛ تنوع و تشتتی که جمع‌بندی و حتی استخراج مبنای مشترک مسئولیت از درون آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند. بر اساس آنچه گفته شد، تحقیق و بررسی در مصادیق مختلف مسئولیت مدنی دارای ارزش دوچندان است؛ از سویی به تقویت ادبیات حقوقی می‌انجامد و از سوی دیگر، اجتهادی است که به رفع نواقص قانون کمک می‌کند. طبیعی است که تلاش یادشده چنانچه ناظر به بخش‌های ناشناخته‌تر و گنگ‌تر باشد، اهمیت بحث بیشتر خواهد بود. شاید حوزۀ مربوط به فعالیت‌های تجاری کارگزاران بورس را نیز بتوان جزو قلمروهای کمتر شناخته‌شده دانست.

با توجه به اینکه در رابطه با مسئولیت مدنی کارگزار بورس کتاب ویژه‌ای تدوین نشده است؛ کتاب مسئولیت مدنی کارگزاران بورس واجد جنبۀ نوآوری می‌باشد. کتاب حاضر در سه بخش تنظیم شده است که هر بخش نیز به‌نوبۀ خود، حاوی چند فصل، مبحث و گفتار است. در بخش نخست، ابتدا سعی شده است مفاهیم و انواع مسئولیت و دلالی را بیان کرده، سپس ماهیت حقوقی دلالی با نهادهای مشابهی نظیر: اجاره اشخاص، وکالت، حق‌العمل‌کاری، جعاله و استیفاء مقایسه شود.

در بخش دوم نیز با دو فصل به بررسی «مبانی و شرایط مسئولیت مدنی کارگزار بورس» پرداخته شده است. در فصل نخست (مبانی مسئولیت مدنی) طی سه مبحث «مبانی نظری مسئولیت مدنی در فقه»، «مبانی نظری مسئولیت مدنی در حقوق ایران» و «مبانی نظری مسئولیت مدنی کارگزار بورس در حقوق ایران» موردمطالعه قرار گرفته است. این مباحث علاوه بر اینکه راهنمای خوبی جهت مشخص شدن قواعد فقهی مسئولیت مدنی است. نظریه‌های موجود و مؤثر در خصوص مسئولیت مدنی را مورد بررسی قرار داده و در پایان، دیدگاه منتخب را برای مبنا قرار گرفتن مسئولیت مدنی کارگزار بورس معرفی می‌کند که این مبنا می‌تواند تأثیر بسزایی در شکل‌گیری رویۀ قضایی مناسب در ارزیابی صحت‌وسقم مسئولیت مدنی کارگزار بورس ایفا کند. در مبحث سوم نیز اهتمام محقق بر آن است که مبنای مسئولیت کارگزار بورس را مورد بررسی قرار دهد. فصل دوم (شرایط مسئولیت مدنی) این بخش نیز، طی سه مبحث به بررسی ارکان مسئولیت مدنی یعنی انواع ضرر (مادی، معنوی)، افعال زیان‌بار و رابطۀ سببیت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بخش سوم نیز ذیل عنوان اسباب و آثار مسئولیت مدنی کارگزار بورس، در سه مبحث: نخست، افعال زیان‌بار (تبلیغ خلاف واقع، عدم ارائه اطلاعات ضروری، اتلاف اشیا و اسناد سپرده شده، عدم رعایت ضوابط خریدوفروش و انتقال، استفاده از وجوه مشتریان به نفع خود، افشا و عدم افشای اطلاعات نهانی)، دوم، الزامات قانونی (ضمان مربوط به پروانه، ضمان ناشی از فقدان قابلیت علمی و مهارتی، ضمان فقدان دفاتر و عدم ثبت معاملات) و سوم، نقض تعهدات (بر عهده گرفتن حقوق و تعهدات طرفین معامله، نقض تعهدات ناشی از عدم صداقت، نقض تعهدات در برابر اشخاص ثالث) مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است، سپس در فصل دوم ضمن بیان دلایل موافقان و مخالفان، شروط کاهش و عدم مسئولیت، آثار آن‌ها و متعاقباً امکان یا عدم امکان تعدیل وجه التزام در مسئولیت مدنی کارگزار بورس موردمطالعه قرار می‌گیرد. مضافاً اینکه در پایان، شیوه‌های جبران ضرر مادی و معنوی (عینی، بدلی) موردبحث قرار خواهد گرفت.

گزیده کتاب مسئولیت مدنی کارگزاران بورس

مسئولیت در لغت به معنی ضمانت، ضمان، تعهد، مؤاخذه، مسئول بودن، موظف بودن به انجام امری، متعهد بودن و تعهد قهری یا اختیاری شخص در مقابل دیگری است. در اصطلاح حقوقی نیز این عبارت از معنای لغوی آن دور نشده است. مسئولیت عبارت است از پاسخ‌گویی شخص در قبال اعمالی که عرفاً به او استناد داده می‌شود و ضمانت اجرای قانونی آن برحسب نوع مسئولیت متفاوت است. ضمان یا مسئولیت ممکن است اخلاقی، اداری و انضباطی، شغلی و حرفه‌ای، حقوقی، صنفی یا حسب مورد تلفیقی از آن‌ها باشد.