کتاب حج در دوره پهلوی pdf
معرفی کتاب حج در دوره پهلوی
کتاب حج در دوره پهلوی تألیف علی‌اکبر زوار در انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است. حکومت پهلوی در ابتدا شناخت و آگاهی لازم را در خصوص جایگاه حج و میزان تأثیر و تأثر آن در روابط سیاسی-منطقه‌ای نداشت، ولی بعد از واقعه‌ی اعدام ابوطالب یزدی در حج 1322 ش، و بحران سیاسی و قطع پنج ساله‌ی روابط دیپلماتیک ایران-عربستان، پی به اهمیت موضوع برد و درصدد ساماندهی آن برآمد و اقداماتی در این خصوص انجام داد.
با صدور فرمان شاه و متعاقب آن ابلاغ مصوبه هیئت وزیران از مورخ 1351/2/2ش، کلیه‌ی امور حج و زیارت در سازمان اوقاف متمرکز شد، و منوچهر آزمون که تکنوکراتی تحصیل کرده در اروپای شرقی از نیروهای بریده حزب توده محسوب می‌گردید، با عنوان معاون نخست وزیر و سرپرست سازمان اوقاف مأمور به انجام این مهم گردید.
حج در لغت به معنای قصد آمده است، حچ بیت‌الله الحرام یعنی قصد خانه‌ی خدا را داشتن برای انجام مناسک، و حاج به معنای کسی است که مقصد و مقصودش زیارت خانه‌ی خدا باشد. از آیات قرآن بر می‌آید که این خانه، خانه‌ی پربرکتی است و بناست که منشأ خیرات و برکاتی برای اهل توحید و عدل یعنی مسلمین باشد. حج ضمن اینکه عملی است عبادی، عملی است اجتماعی - اسلامی زیرا مسلمانان، با ملیت‌ها و رنگ‌ها و زبان‌های مختلف از سراسر این کره‌ی خاکی در یک جا جمع شده و همگی یک شعار سرداده و یک هدف را دنبال می‌کنند. بنابراین می‌توان حج را رستاخیز اسلامی نام نهاد؛ و یا به عبارتی دیگر یک کنگره بین‌المللی اسلامی و یا یک سمینار طبیعی بین‌المللی اسلامی نیز دانست.
این فریضه‌ی واجب از مهم‌ترین ارکان دین اسلام تلقی می‌گردد، و در احادیث و روایات بر لزوم و وجوب آن بسیار تأکید شده است. حج حاوی اعمال و مناسکی است که عقل آدمی حکمت آن‌ها را درک نمی‌کند. خداوند حج را نشانه قرار داد تا بندگان در برابر عظمت او فروتنی نموده، به عزت و بزرگواری پروردگار اعتراف کنند. حج علاوه بر دارا بودن جنبه‌های عالی عبادی و فلسفی، دارای ماهیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی نیز می‌باشد. از انجا که محل انجام مناسک حج در طول تاریخ ایران اسلامی همواره خارج از قلمرو سرزمینی ایرانیان بوده و اتباع ایرانی برای انجام این فریضه‌ی واجب لزوما می‌بایست وارد قلمرو دولتی دیگر شوند، لذا این موضوع ویژگی‌های متفاوتی از سایر احکام دینی - که فاقد این محدودیت می‌باشند- به حج می‌بخشد. زیرا این مکان همواره وجود داشته است که حاکمان سرزمین حجاز این موضوع را امتیازی برای خود دانسته و فریضه‌ی واجب وشرعی حج را تبدیل به اهرمی در جریان مناسبات سیاسی و رقابت‌های منطقه‌ای نموده و از ظرفیت‌های آن در جهات منافع خود بهره برداری کنند.
کتاب حج در دوره پهلوی تلاش دارد که فرایند حج‌گزاری ایرانیان در این مقطع مهم از تارخی معاصر را با رویکرد توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد، مکاتبات اداری، بخشنامه‌ها، آیین نامه‌ها، منابع جغافیایی - سفرنامه‌های حجاج و معتمرین - روزنامه‌ها، نشریات، فصل‌نامه‌ها و تاریخ شفاهی - خاطرات ومشاهدات آن دسته از حجاج و کارگزاران حج که در این دوره‌ی تاریخی حضور و فعالیت داشته‌اند - به صورت بی‌طرفانه و بدون هرگونه داوری قبلی و جهت‌گیری خاص مورد بحث و بررسی قرار دهد، و تصویری روشن از فضای حاکم بر فرایند حج‌گزاری ایرانیان در این مقطع مهم از تاریخ معاصر را به خوانندگان ارائه نماید.
گزیده کتاب حج در دوره پهلوی
ایران برخلاف شبه‌جزیره عربستان ساختار اجتماعی قدرتمند شهری و روستایی غیرقبیله‌ای داشت، گرچه ایلات و عشایر در پایان سده نوزدهم و آغاز سده بیستم در بخش هایی از ایران و به‌ویژه در مناطق مرزی کشور حضور قدرتمندی داشتند، اما در مجموع ساختار ایلاتی بر ایران حاکم نبود.
این ساختار شهری در واقع بازمانده ساختار شهرهای بزرگ و پررونق ایران از پیش از اسلام تا اواخر سده سیزدهم بود؛ شبه‌جزیره عربستان نیز با آنکه شهرهایی چون مکه و مدینه و برخی دیگر شهرهای ساحلی را داشت، اما این مراکز نیمه‌شهری - نیمه‌قبیله‌ای به‌هیچ‌وجه با بافت و ساختار شهری مراکزی چون تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز، رشت و دیگر مراکز شهری ایران قابل مقایسه نبود. نظام سیاسی در ایران نه بر اساس سنت ها و عصبیت ایلی، بلکه بر میراث سیاسی کهن ایران یعنی ایرانشهری و شاه آرمانی (هرچند از نوع استبدادی آن) سازماندهی می‌شد.
