کتاب مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار

معرفی کتاب مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار

بازار سرمایه در ایران با داشتن سابقه‌ای بیش از نیم قرن مسیر پرفراز و نشیبی را تجربه کرده است. در ابتدای راه‌اندازی این بازار، انواع سهام، حق تقدم سهام و سایر اوراق تأمین مالی از قبیل اوراق قرضه در این بازار منتشر و مورد معامله قرار می‌گرفته است. این سازوکار تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی استمرار داشت تا اینکه بعد از آن سال، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران باعث بروز تحولاتی در نظام مالی کشور و از جمله بازار سرمایه شد.

یکی از تغییراتی که در این مسیر رخ داد، ضرورت حذف ابزارها و معاملات غیرمنطبق با موازین شریعت اسلام از چرخه فعالیت‌ها در بازارهای مالی بود و متعاقباً اقدامات درخور توجهی در سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری نظام‌های مالی و در مقام اجرا به وقوع پیوست. 
با این وجود، در فاصله زمانی بین سال‌های 1357 تا 1384 شاهد آن بودیم که ابزارهای مالی در بازار سرمایه گسترش قابل ملاحظه‌ای نداشت و بخش عمده معاملات اوراق بهادار به سهام و حق تقدم سهام محدود می‌شد. در سال 1384، مجلس شورای اسلامی قانون جدیدی را به تصویب رساند که توانست منشأ تحولات کلیدی در بازار سرمایه شود. "قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران" افق توسعه و گسترش معاملات، نهادها و ابزارهای مالی در بازار سرمایه را گشود و سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر و متولی این بازار، همت قابل توجهی را برای تحقق ظرفیت‌های توسعه‌ای این قانون معطوف داشت. 
تشکیل کمیته‌های تخصصی یکی از بندهای مهم در این قانون بود. کمیته تخصصی فقهی هم با اتکا به این بند قانونی، به دستور ریاست وقت آن سازمان (جناب آقای دکتر علی صالح‌آبادی) در سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل شد و از همان ابتدا اهتمام داشت تا در مسیر توسعه معاملات، ابزارها و نهادهای مالی مبتنی بر موازین شریعت اسلام مثمرثمر باشد. کتاب مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در بردارنده مصوبات این کمیته تاکنون است.

گزیده کتاب مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار

اولین نوع از اوراق تأمین مالی که در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار بررسی شد، اوراق اجاره است. این اوراق بر مبنای ترکیبی از قراردادها تنظیم شده است و در نتیجه این ساختار، بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند از محل انتشار آن تأمین مالی نمایند. 
بعد از ابلاغ مصوبه کمیته تخصصی فقهی، دستورالعمل انتشار اوراق اجاره به تصویب رسید و متعاقباً زمینه تأمین مالی از محل این اوراق در بازار سرمایه فراهم شد. اولین اوراق اجاره در بازار سرمایه ایران در اسفند 1389 و به منظور تأمین مالی شرکت هواپیمایی ماهان جهت خرید چند فروند هواپیما منتشر شد. ارزش اسمی اوراق منتشره بالغ بر 291،500 میلیون ریال بود و سررسید اوراق نیز 4 سال بود. این اوراق نرخ اجاره‌بهای سالانه 17 درصد داشت و می‌بایست هر سه ماه یک بار اجاره‌بها توسط مستأجر (بانی) پرداخت شود.

متعاقب این انتشار، شرکت‌های دیگری هم توانستند از این محل تأمین مالی نمایند. در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص مباحث فقهی اوراق اجاره جلسات متعددی تشکیل شده است و در آن‌ها موضوعات مختلفی در خصوص این اوراق بحث و بررسی شده است.

بعد از تصویب ابعاد فقهی این اوراق در کمیته تخصصی فقهی، دستورالعمل انتشار اوراق اجاره در سال 1389 در شورای عالی بورس و اوراق بهادار به تصویب رسید و متعاقباً در چند مرحله اصلاح شد و بندهای دیگری به آن افزوده شد تا زمینه اجرایی شدن سایر مصوبات کمیته تخصصی فقهی [از قبیل اوراق اجاره مبتنی بر سهام] و برخی دیگر از ملاحظات نظارتی و اجرایی نیز در متن دستورالعمل تحقق یابند.