کتاب درسنامه قرابادین (داروسازی مقدماتی) راهنمای ساخت داروهای ترکیبی در طب اسلامی و سنتی اثر جابر آقایی توسط انتشارات میراث ماندگار منتشر شده است. در گذشته، اطباء به دودسته تقسیم می‌شدند، اهل تجربه و اهل قیاس. استدلال اهل تجربه این بود که طبیب برای مثال در خواب دیده است که ترکیب کردن نوعی مفرده با مفرده‌ای دیگر برای بیماری خاصی مفید بوده و بر این اساس از آن دارو استفاده می‌کرده است. همچنین طبیبان به‌صورت تجربی و اتفاقی در بعضی از امراض دو یا چند دارو را بدون قصد و یا تعمدی خاصی همراه با هم استفاده کرده و از آن نفع می‌برده‌اند و این دعوای مرکب را به‌دفعات برای شفای آن بیماری مورداستفاده قرار می‌داده‌اند.

بعضی دیگر گفته‌اند که برخی مفرده‌ها به‌طور مکرر خاصیتی دارند و فعل واحدی انجام می‌دهند، یعنی چند مفرده جهت درمان یک مرض واحد مؤثر بوده‌اند. اما بعضی از این ادویه مفردات در بعضی بدن‌ها بیشتر و در بعضی دیگر کمتر تأثیر می‌گذاشتند. به همین دلیل ادویه‌های مؤثر در درمان یک بیماری را با هم تألیف و جمع کرده و در بیماران مبتلا به آن بیماری استفاده کردند تا بلکه یکی از آن‌ها مفردات به بیمار سازگار شده و بیماری را بهبود بدهد. هرچند این نظر بنا به دلایلی صحیح نیست.

در مقابل این گروه، اصحاب قیاس هستند که بر این باورند دانستن دسته‌ای از اطلاعات درباره مفردات و بیماری و شرایط بدن انسان به ساخت صحیح داروهای مرکبه کمک می‌کند این اطلاعات عبارتند از: طبع بدن انسان و اختلاف حالات در صحت و مرض طبع بیماری و اختلاف حالات بیماری و امراض تابع آن، قوت ادویه مفرده (یعنی مزاج هرکدام از آن‌ها به مقدار قوت آن‌ها در آن مزاج)، عملکرد مفرده در بدن و اینکه کدام مفرده در کدام بیماری در کدام بدن نافع است و اینکه کدام اعضا از آن ادویه نفع می‌برند و کدام مفردی برای سنین و مزاج‌های مختلف و اوقات مختلف سال و وضعیت هوا و شهری که بیمار ساکن آن است و عادت و حرفه او مناسب است.

پس اهل قیاس دیدن که ادویه مفرده به سه دلیل اصلی، به‌تنهایی برای شفای همه بیماری‌ها کافی نیستند طبیعت بیماری‌ها، طبیعت اعضای بیمار، طبیعت ادویه مفرده. بنابراین با گرد هم آوردن ادویه مفرده و ترکیب کردن آن‌ها با هم، داروهای مرکبه را ساختند تا بتوانند تمام امراض حادث در بدن را به‌طور کامل (نه ناقص) درمان کنند.

گزیده کتاب درسنامه قرابادین (داروسازی مقدماتی)

الف) طرز تهیه سکنجبین با استفاده از ترشی‌هایی غیر از سرکه مثلاً با آب‌نارنج، آب‌لیمو، آب ریواس و ...: قند سفید یا شکر سفید یا عسل با دوشاب با شیره خرما هرکدام در نظر است را به مقدار لازم با مقدار کافی آب مخلوط نموده و روی آتش ملایم بگذارند تا بجوشد و مرتب کف آن را بگیرند که کاملاً صاف شود و قوام آید. سپس یکی از عصاره‌های ترش یادشده را که منظور نظر باشد، یعنی آب‌نارنج، آب‌لیمو، آب ریواس و ... را کم‌کم روی آن، آن‌قدر بریزند و مخلوط کنند تا طعم آن ازنظر ترشی و شیرینی موافق طبع باشد و پس‌ازآن از آتش‌گرفته بگذارند سرد شده و در شیشه‌ها ریخته نگه‌دارند و اگر منظور تهیه سکنجبین با استفاده از عصاره میوه‌ها یعنی عصاره سیب ترش یا به ترش یا عصاره زالزالک باشد، برای این کار عصاره یا آب این میوه‌ها را گرفته بجوشانند و پس‌ازآن از آتش‌گرفته بگذارند تا ته‌نشین شود و آب زلال صاف روی آن را گرفته با مساوی آن قند یا شکر یا عسل یا سایر شیرینی‌ها نظیر دوشاب و غیره مخلوط و برابر وزن آن‌ها آب اضافه نمایند. مخلوط را بجوشانند و کف آن را گرفته و قوام آورند سپس از آتش‌گرفته بگذارند سرد شود و در شیشه‌ها نگه‌دارند.

و اگر به‌جای سرکه بخواهند از زرشک و یا تمرهندی یا آلوترش استفاده نمایند‌ مقداری از خشک مواد فوق مثلاً یک کیلوگرم گرفته و در دو برابر وزن آن (دو کیلوگرم) آب خیس کنند پس از ۱۲ ساعت با فشار صاف کنند و آب صاف خیس‌خورده آن‌ها را گرفته با دو کیلوگرم قند یا شکر مخلوط و بگذارند قوام آید. نسبت‌های فوق بسته به طعم شربت موردنظر ممکن است تغییر داده شود.

صفحات کتاب :

146

کنگره :

RM184

دیویی :

615/892

کتابشناسی ملی :

7539505

شابک :

8-680-314-600-978

سال نشر :

1400