کتاب تاریخ علوم در اسلام (جلد اول) نوشته رمضان رضایی و یدالله رفیعی است که توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است. اعراب در دوره جاهلی از علم و دانش و تفکر در معنای امروزین آن اطلاع چندانی نداشتند. دانش آن ها به طور عمده در حوزه بیطاری بوده و تفکر آنها از حدود برخی خرافات و بت پرستی و غیره فراتر نمی رفت اما در زمینه شعر و شاعری اطلاعات فراوانی داشتند و این معلومات از طریق بازارهای شعر در بینشان مبادله می شد.

ظهور اسلام در میان اعراب در شبه جزیره عرب سر منشأ تحولات شگرف و تغییرات بنیادین عظیمی شد. هر چند که در صدر اسلام جمع پراکنده آنها سامان گرفت و در دوره اموی حکومت اسلامی استقرار یافته و فتوحات اسلامی گسترش یافت. اما این دوره عباسی بخصوص دوره اول عباسی بود که نهال بسیاری از علوم کاشته شد.

آموزه های دینی و تاکید قرآن بر علم اندوزی از یک طرف و آشنایی با اقوام و ملت های دیگر در اثر فتوحات از طرف دیگر باعث شد تا مسلمانان در مسیر دست یابی به دانش های مختلف قرار گیرند.

در این میان در کنار معلم و متعلم، مساجد نیز از اهمیت زیادی در سامان دهی تعلیم و تربیت برخوردار بودند و صرفا کارکرد عبادی نداشتند بدین معنی که طالبان علم در حلقه های علم دور اساتید جمع می شدند و از آن ها کسب دانش می کردند. هر شاخه ای از علم و دانش در مساجد حلقه مخصوص خود را داشت به عنوان مثال حلقه ای برای فقه، حلقه ای برای نحو و حلقه ای برای تفسیر و غیره وجود داشت که به بحث گفتگو درباره موضوعاتی از آن علوم می پرداختند. همه این ها دست به دست هم دادند تا این که نهضت علمی در میان مسلمانان به وجود آمد.

گزیده کتاب تاریخ علوم در اسلام (جلد اول)

بر اساس آیات و روایات مذکور آموختن علم به رشته خاص منحصر نگردیده آنچه مفید به حال مردم باشد باید آموخته شود. پس هر علمی اعم از تجربی و غیر تجربی که نافع باشد در اسلام مطلوب است. از آیه 60 انفال نیز مطلوب بودن علوم تجربی قابل استفاده است: « وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّه وَمِن رِّبَاطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکم. در برابر دشمنان تا آنجا که در توان دارید نیرو و اسبهای ورزیده آماده کنید، تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید. واژه نیرو در این آیه مفهوم وسیع دارد. نیروی فکری انسانی و تخصص در رشته های مختلف علمی و صنعتی و نیروی رزمی و نیز انواع وسایل رزمی و دفاعی از قبیل تانک, توپ, هواپیما و تکنولوژی هسته‏ ای و. . . را در بر می‏گیرد و خود دانش نظامی از علوم تجربی است که مورد تأکید قرار گرفته و به آن امر شده است و باید آن ها را فرا گرفت.

در سیره ‏ی رسول خدا (ص) آمده که بعد از جنگ بدر اسیرانی که توان فدیه دادن نداشتند, هر کس که به ده نفر از اطفال مدینه خواندن و نوشتن یاد میداد, بدون دادن فدیه آزاد می گردید. این داستان گواه آشکار برتوجه اسلام و پیامبر اکرم(ص) به همه‏ ی علوم سودمند است.

بنابراین اسلام برای تمام رشته های علمی ارج نهاده و مسلمانان را به آموختن آن ها دستور داده و هیچگونه محدودیت وضع نکرده و برای تمام یافته های علمی احترام و ارزش قایل است. از نظر تاریخی نیز این حقیقت به اثبات رسیده که در عصر تمدن اسلامی علوم مختلف در حوزه جهان اسلام بارور گردید و مسلمانان علاوه بر علوم دینی, بنیان گذار بسیاری از رشته های علوم تجربی نیز گردیدند. از نگاه مسلمانان، علم و دین از یکدیگر جدا نبوده بلکه علم همزاد دین به حساب آمده و رشته های علوم تجربی مانند: فیزیک, نجوم, زمین شناسی, پزشکی, ریاضیات و. . . در مراکز علمی تدریس می‏ شد و کتابخانه های عظیم در مراکز علمی و دینی تاسیس گشت و علم و دین مکمل یکدیگر و هماهنگ پیش ‏می رفتند.

کنگره :

‏‫‬‭‭‭BP7‏‫‬‭‭/ر6ت2 1393

دیویی :

‏‫‬‭‭297/07

کتابشناسی ملی :

3215053

شابک :

978-964-426-684-3

سال نشر :

1393