کتاب حوزه و بایستهها مجموعه سخنرانیها، مقالات و نامههای استاد شهید آیتالله سیدمحمدباقر صدر درباره حوزه، روحانیت و مرجعیت است؛ مجموعهای که با توجه به جایگاه و اثرگذاری کمنظیر شهید صدر در حوزه علمیه از اهمیتی بیمانند برخوردار است.
شهید صدر در کنار فعالیتهای حوزوی خود به روشنگری در زمینه اصلاح حوزه نیز مشغول بود و در تبیین ماهیت، اهداف و وظایف حوزه و راهکارهای تحقق نقش آن در جهان و امت، مطالبی ناب و عمیق را طرح کرد که بخشی از آنها امروز به دست ما رسیده است… نوع و گستره فعالیتهای شهید صدر به گونهای است که او را به حق به الگویی حقیقی برای اندیشیدن و عمل در عرصه تحول حوزه بدل میسازد؛ الگویی که بررسی دقیق اندیشهها و اقدامات اصیل و در عین حال نوآورانه او بر هر تحولخواهی در حوزه ضروری مینماید.
آنچه در کتاب حوزه و بایستهها گرد آمده، پرتوهایی است که بخشهایی از گستره وسیع اندیشههای شهید صدر را به نمایش میگذارد و بیش از آنکه روشنگر ابعاد مختلف اندیشه او و نقش آنها در حوزه باشد، بیانگر نیاز مبرم امروز ما به توجه بیش از پیش به او و پژوهش دقیق آثار، اندیشهها و سیره اوست.
این تفاوت که تاحدی به تفاوت نخست مرتبط است، عبارت است از اینکه تا حد ممکن از بهکارگیری عناوین ثانوی برای خروج از احکام عناوین اولی، اجتناب شود. درست است که عناوین ثانوی گاهی تغییر میکنند و خیلی وقتها احکام عناوین اولی را تغییر میدهند، اما عمل براساس عناوین ثانوی در مظان لغزش و سوءاستفاده است و بیم آن میرود که عمل از اقدامی دینی به اقدامی شخصی تبدیل شود.
مبلغ برای استفاده از عناوین ثانوی، به دلایل بسیار محکمی نیاز دارد. یک مبلغ باید به کمترین حد ممکن از عناوین ثانوی، اکتفا کند. منظور من از عناوین ثانوی آن دسته از عناوینی است که بهخودیخود دلیلی ندارند و اگر فقط خودشان را در نظر بگیریم، از لحاظ شرعی جایز نیستند، ولی با توجه به فواید و آثار و نتایجی که در پی دارند، میتوان برای آنها دلیلی یافت.