کتاب راهکارهای پیشگیری از مسمومیت به زبان ساده به قلم نوید رحیمی و میثم نظری و بهروز سلطانی، ابتدا عوامل مؤثر در رشد میکروب ها را مورد مطالعه قرار داده و سپس به بررسی مسمومیت و بیماری های منتقله از آب، غذا و گیاهان به انسان می پردازد.
خوردن غذای آلوده و یا گاهی زیاد خوردن باعث ایجاد مسمومیت غذایی در انسان شده که معمولا دستگاه گوارش را درگیر می کند. این بیماری طیف گسترده ای دارد. گاه بسیار خفیف بوده تا حدی که نیاز به اقدامات درمانی هم ندارد و گاه در کودکان زیر 1 سال، افراد پیر و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند تا حدی پیش می رود که جان آن ها را تهدید می کند.
این بیماری معمولا از چند ساعت تا چند روز ادامه دارد و طول مدت بیماری به عواملی که مسبب مسمومیت شده اند بستگی دارد. موجودات میکروسکوپی از طریق آب، هوا، خاک یا راه های گوارشی وارد غذای انسان و حیوانات شده و با آنکه تغییری در رنگ، بو و بافت غذا ایجاد نمی کنند، آن ها را آلوده می کنند. افراد هم که متوجه آلوده بودن غذا نمی شوند آن را مصرف می کنند. مناسب ترین راه پیشگیری، حفاظت از غذاها، جلوگیری از آلوده شدن آن ها و رعایت بهداشت است.
مسمومیت های غذایی به 2 دسته تقسیم می شود: دسته ی اول مواد عفونی هستند که شامل ویروس، باکتری و انگل ها می شوند و دسته ی دوم مواد سمی شامل قارچ های سمی، حشره کش ها، برخی گیاهان و غذاهای دریایی!
اسهال مسافران از جمله بیماری های شایعی است که بر اثر مسمومیت غذایی اتفاق می افتد. باکتری های اشرشیاکلی (E. coli)، کمپیلوباکتر ژژنی (C. jejuni) و شیگلا (shigella) از عوامل عمده این اسهال های عفونی هستند. استفاده از دست های آلوده با مدفوع، باعث انتقال این عفونت از طریق آب و غذا می شود.
کسانی که به طور مستقیم با غذا تماس دارند (مثل آشپزها، کارگرهای رستوران ها و...) باید دارای گواهی سلامت از وزارت بهداشت باشند و در رعایت بهداشت دقت کافی داشته باشند.
اگر گوشت خام یا گوشتی که خوب پخته نشده است، مصرف کنند احتمال خطر بالایی برای ابتلا به این بیماری وجود دارد.
شیرهای آب از دیگر عوامل انتقال بیماری است. در واقع ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم با اشیای آلوده می تواند این بیماری را منتقل کند. مثلا در آشپزخانه پس از قرار دادن گوشت خام بر روی میز، میز را به خوبی بشویید زیرا ممکن است با قرار دادن مواد غذایی دیگر این بیماری منتقل شود.
اشتباهی که اکثر مسافران مرتکب آن می شوند استفاده از یخ است. با قرار دادن آب در جایخی باز هم قابلیت انتقال میکروب وجود دارد. سعی کنید از یخ های فروشنده های سر راه استفاده نکنید و خودتان با آب سالم اقدام به درست کردن یخ نمایید. 85 درصد از مسافران به دلیل استفاده از همین یخ ها و باکتری های درون آن مسموم می شوند.
کالباس، سوسیس، گوشت نیمه پخته شده و کاهو نیز منتقل کننده ی این باکتری ها هستند.
پس از ورود باکتری از طریق دهان، این باکتری ها وارد روده ها شده و به سلول های مخاط روده می چسبد و شروع به تکثیر می کند و زمانی که تعدادشان زیاد شود، همگی شروع به آزاد کردن سم می کنند. سم ناشی از باکتری ها، مخاط روده را تخریب و دردهای شدید شکمی و اسهال را ایجاد می کند.
میان این میکروب ها، تعدادی هستند که مزوفیلند ولی به طور اختیاری قادرند در حرارت های پایین هم رشد و نمو داشته باشند که به آن ها سرماگرا گویند و تعدادی از باکتری ها نیز اصولاً در درجه حرارت های سرد و زیر صفر دارای رشد و نمو هستند که به آن ها باکتری های سرمازی می گویند. از میان سرماگراها بعضی از انواع میکروکوکوس ها و استرپتوکوکوس ها را می توان نام برد.
در سردخانه باکتری های سرمادوست، مانند سودوموناس، کورینه باکتریوم، آکروموباکترها، استروپتوکوکوس ها، فلاووباکتریوم، میکروکوکوس ها، استرپتومیسس، آلکالیژنز وآلتروموناس باعث فساد مواد غذایی می شوند.
بسیاری از کپک ها هم با حرارت های پایین سازش دارند، در نتیجه به سرعت حتی در حرارت های 50 - + درجه بخوبی رشد می کنند. مانند کلادوسپوریوم که تا 8 – درجه سانتی گراد نیز رشد می کند. آسپرژیلوس و تامنیدیوم نیز در یخچال روی مواد غذایی رشد می کنند. از باکتری های گرمادوست بیشتر اسپورزاها را می توان نام برد، باکتری هایی از جنس باسیلوس و کلستریدیوم به خاطر اسپور های مقاوم به حرارت در فرآیند های حرارتی مواد غذایی اشکال ایجاد می کنند.
این قبیل باکتری ها بیشتر در کنسروهای استریل اشکال ایجاد می کنند. چون بی رقیب رشد خواهند کرد. مخمرها هم، در حرارت میانه رشد می کنند و در گرما از بین می روند. البته در تنظیم درجه حرارت محیط، کیفیت غذا نیز باید در نظر گرفته شود. گرچه به نظر می رسد که اکثر مواد غذایی در یخچال بهتر نگهداری می شوند، ولی برخی از میوه ها مانند موز در حرارت بین 13 درجه سانتی گراد تا 17 درجه سانتی گراد بهتر از 5 درجه سانتی گراد تا 7 درجه سانتی گراد و بعضی از سبزی ها در 10 درجه سانتی گراد بهتر حفظ می شوند مثل سیب زمینی، کرفس و کلم و…