معرفت‌شناسی دانشی است که به مباحث مربوط به شناخت آدمی و حوزه‌های مرتبط با آن می‌پردازد. این دانش گرچه دارای سابقه‌ای طولانی است و دارای عمری به اندازه فکر بشری است، در عصر جدید و به‌خصوص در یکی دو قرن اخیر صورت دانش مستقلی را به خود گرفته است. در عصر حاضر، دانش معرفت‌شناسی یکی از مهم‌ترین دانش‌هایی است که معرکه‌آرا است و اندیشمندان بزرگی را به سوی خود فراخوانده است. آن‌گاه که عالم غرب روی از مابعدالطبیعه برتافت و بحث از فکر آدمی و نحوه شناخت او را مهم‌ترین تکلیف خود دانست، معرفت‌شناسی صورت دانش مستقلی را به خود گرفته بود. اکنون معرفت‌شناسی دانش مستقلی است و با حوزه‌های بسیاری در ارتباط است.

گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نشریه تخصصی معرفت‌شناسی خود (نشریه ذهن)، مقالات مهم و پرباری را در این عرصه در دسترس دانش‌پژوهان قرار داده است. مقالات منتشر شده در همین نشریه به صورت موضوعی گردآوری و در شش جلد منتشر شد که هر جلد به حوزه خاصی از معرفت‌شناسی اختصاص دارد. این شش جلد عبارت‌انداز: «رئالیسم» یا «واقع‌گرایی»، «علم حضوری و شهود»، «علم و دین»، «نظریه‌های توجیه»، «شک‌گرایی و نسبی‌گرایی» و «فلسفه علم». کتاب «نظریه‌های توجیه و مبناگرایی»، حاوی مقالاتی است که محور مباحث آن‌ها مقوله مهم «توجیه» در معرفت است.

گزیده کتاب نظریه‌ های توجیه و مبناگرایی

از آن روزگار که افلاطون، معرفت حقیقی یا اپیستمه را «باور»ی معرفی کرد که «صادق» و «موجه» باشد، تاکنون درباره این هر سه عنصر سخن بسیار گفته و بحث، فراوان شده است. توجیه چیست و باور اگر چگونه باشد، موجه است؟ منتهی شدن به مبنای معرفت و سنگ بنای یقینی ، پاسخ سؤال است یا هماهنگی و سازواری نظام معارف، یا راه سومی باید جست؟ باور اگر به‌طور موجهی صادق باشد، معرفت است؛ اما- صرف‌نظر از این‌که مراد ما از صدق چه باشد و باور را اگر چگونه باشد، صادق می‌نامیم؟ پاسخ آن، نظریه ما درباره صدق خواهد بود- پاسخ به این سؤال که «باور اگر چگونه باشد، موجه است؟» نظریه ما را درباره «توجیه» برمی‌سازد. در حقیقت، نظریه‌های توجیه، حاصل تلاش‌هایی هستند که برای به دست دادن فرایند منطقی و ضروری‌ای به کار بسته شده است که باور اگر پس از طی آن فرایند، باور شده باشد، صادق است و سزاوار نشان معرفت؛ به عبارت دیگر، نظریه‌های توجیه، بیانگر مجموعه‌ای از اصول‌اند که شرایط صدق یک گزاره را تعیین می‌کنند.