کتاب درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه نوشتۀ محمدحسن ربانی به شرح زندگانی و جایگاه علمای شیعه از جمله شیخ مفید، شیخ صدوق، آقا بزرگ تهرانی، آیتالله مرعشی نجفی (ره) و ... پرداخته است. کتاب حاضر مجموع سخنرانیها و درسهای نویسنده پیرامون برخی از فقهاست که با بیان بحثهای عمومی در مورد زندگینامۀ آنان به منظور شناساندن جایگاه آنها تدوین شده است. شایان ذکر است که نویسنده در ذکر فقهای شیعه، خود را ملزم به ترتیب زمانی ندانسته و بعد از یادی که از سیدرضی کرده، تراجم سایر فقها را به گونهای درهم آمیخته و بدون رعایت نظم و ترتیب خاصی بیان داشته است.
حجت الاسلام و المسلمین ربانی در مقدمۀ این کتاب آورده است «در آستانۀ محرم الحرام سال ۱۴۳۵ هجری قمری، برای سخنرانی دوازده روز اول محرم الحرام، مثل سالهای گذشته از طرف هیئت گازاریهای مقیم بیرجند دعوت شده بودم. در این فکر بودم که چه مبحثی را شروع کنم، به ذهنم رسید که فرازهایی از زندگی عالمان و فقیهان و برجستگان علمای شیعه را به سمع شنوندگان برسانم، چون سالها بود که تاریخ فقه و فقها میگفتم و مباحث تخصصی آن را با عنوانهای مکتبشناسی فقها، منهجشناسی فقهی فقها، در حوزۀ علمیه مطرح کرده بودم، که حاصل آن چهارده عنوان کتاب شده است ...».
شهید ثانی در منطقهای عالم خیز متولّد شد که یکی از مراکز تشیّع است. تشیّع در لبنان مرهون زحمات و تبلیغات ابوذر غفاری است که در زمان خلیفۀ سوّم به ربذه تبعید شد. فقهای بزرگی از این سرزمین برخاستهاند؛ همچون شهید اوّل محمّد بن مکّی عاملی، شهید ثانی، محقّق کرکی، شیخ علی میسی- که از این دو بزرگوار در کتابهای فقهی ما تعبیر به «علیَّین» میشود و از دو شهید تعبیر به «شهیدان» میشود- حسین بن عبدالصمد عاملی پدر شیخ بهائی، و فرزندان شهید ثانی از شاگردان شهید ثانی هستند.