کتاب عقل شیعی و عقل نواعتزالی (چاپی و pdf)
مجموعه مقالات جریان شناسی و نقد اعتزال نو (جلد پنجم)
معرفی کتاب عقل شیعی و عقل نواعتزالی
کتاب عقل شیعی و عقل نواعتزالی: مجموعه مقالات جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو (جلد پنجم) به کوشش محمد عرب‌صالحی توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است.
شناخت جریان اعتزال نو، نقد علمی و روشمند اندیشههای آنان در حوزه‌هایی چون فلسفه دین، حقوق، علوم قرآنی، نقد شخصیت‌های محوری این جریان در پنج جلد کتاب منتشر شده است. از قرن نوزدهم جریانی که می‌توان آن را «اعتزال نو» نامید با گرایش به اندیشههای معتزله تاریخی، برخی نظرات متکلمان معتزلی را احیا کردند.
این گروه در جهان عرب بیشتر به «الاعتزال الحدیث» و «المعتزلة الجدد» معروف است. گرچه معتزلیان جدید، درخاستگاه و منشأ پیدایش، عقل‌گرایی و بسیاری از مبانی کلامی، با معتزلۀ قدیم اشتراکات و تشابهاتی دارند، اما در تعریف عقل، نوع نگاه به دین و نصوص دینی و همچنین حوزۀ مسائلی که درگیر با آنند، از اساس متفاوت با معتزله تاریخی است.
این جریان امروزه بسیاری از کرسی‌های تدریس و تبیین دین اسلام در دانشگاه‌های کشورهای اسلامی و غربی را در دست دارند؛ بنابراین اصل شناخت این جریان، نقد علمی و روشمند اندیشههای آنان در حوزه‌هایی چون فلسفه دین، حقوق، علوم قرآنی، نقد شخصیت‌های محوری این جریان و همچنین مقایسه عقل وحیانی با عقل نواعتزالی یا همان عقل خودبنیاد، می‌تواند از موضوعات مهم عصر حاضر در مجامع علمی باشد.
معرفی مجموعه مقالات‌جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو
عناوین مجموعه پنج‌جلدی مقالات‌جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو به شرح ذیل است:
جلد اول با عنوان جریان‌شناسی اعتزال نو
جلد دوم با عنوان اعتزال نو و مسائل فلسفه دین اسلامی
جلد سوم با عنوان اعتزال نو و اندیشههای حقوقی، علم دینی و ...
جلد چهارم با عنوان چالش با ابوزید
جلد پنجم با عنوان عقل شیعی و عقل نواعتزالی
درباره کتاب عقل شیعی و عقل نواعتزالی
کتاب عقل شیعی و عقل نواعتزالی طی ده فصل به موضوع عقل شیعی پرداخته است؛ مقاله اول با عنوان کارکرد و کاربرد عقل در باب دین در دو بخش به این مقصود نایل گردیده است.
بخش اول با عنوان ادراک پیش انگاره‌های ضرورت دین و شانزده زیر مجموعه مختلف و متمایز، بخوبی و دقیق از این عهده برآمده است و بخش دوم با عنوان شرح کارکردهای اختصاصی عقل در تحقیق و تحقق هریک از حوزه‌های دین و در سیزده ریزعنوان به تفصیل این کارکردها پرداخته است. این مقاله در آخر اشاره‌ای به چالش‌های کارکرد عقل در باب دین نموده است.
مقاله دوم با عنوان تلازم حکم عقل و شرع ضمن طرح براهین عقلی و نقلی به اثبات این قاعده نموده است.
مقاله سوم با عنوان جایگاه عقل در فقه امامیه پس از مفهوم شناسی مفصل در سه گفتار به تشخیص هویت و عینیت های مدرکات عقل و گسست آن از غیرعقل، گونه شناسی کارگردهای عقل در فقه و آسیب شناسی کارایی عقل در استنباط پرداخته است.
مقاله چهارم با عنوان چیستی و کارکردهای عقل در حکمت اسلامی ضمن بیان چیستی عقل، اقسام عقل، تبیین کارکردهای عقل مطابق آیات و روایات کارکردهای عقل در حکمت اسلامی و بیان اقوال حکما در کارکردهای عقل این موضوع را به انجام رسانده است.
مقاله پنجم با عنوان کارکردهای عقل عملی در اصول فقه شیعه به حوزه دیگری از کارکردهای عقل می‌پردازد و به دوازده قاعده اصولی اشاره کرده که مبتنی بر عقل عملی می‌باشد.
مقاله ششم با عنوان عقل و علم و تعامل آنها در منظومه معرفتی شیعه با رویکردی دیگر به مسئله عقل می‌پردازد و آن رابطه عقل و علم در منظومه معرفتی شیعه است.
مقاله هفتم با عنوان نسبت بین منابع معرفتی معتبر از دیدگاه آیت‌الله جوادی‌آملی به فرآیند درست و بجا از عقل و نقل را مطابق انظار آیت‌الله جوادی‌آملی تبیین می‌نماید.
مقاله هشتم و نهم عهده‌دار نقد دیدگاه یکی از اشخاص محوری اعتزال نو محمد ارکون درباره عقل است. عناوین این دو مقاله نقد نگاه تطبیقی محمد ارکون به عقل اسلامی و عقال غربی و نقد و بررسی آسیب‌های عقل دینی از منظر محمد ارکون است.
و در نهایت مقاله دهم با عنوان حکم عقل و اخلاق به ضرورت عدالت به‌عنوان قاعده فقهی این قاعده به نقد کشیده شده و رد می‌شود.
گزیده کتاب عقل شیعی و عقل نواعتزالی
قرآن خرد را ملاک انسانیت می‌داند و خردورزی را شرط صحت اطلاق این عنوان می‌انگارد. پاره‌ای از آیات به تلخی و تندی کسانی را که نمی‌اندیشند و به حکم خرد بی‌اعتنایند، نکوهش و سرزنش می‌کند و ترک خردورزی را موجب تنزل آدمی از شأن انسانی قلمداد می‌کند:
انّ شرالدوّاب عندالله الصم البکم الذین لایعقلون: همانا بدترین جنبدگان به نزد خدا، کران و گنگانند (از شنیدن و گفتن حق) که خرد را کار نمی‌بندند (انفال: 22).
