کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی (چاپی و pdf)

کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی، اثر استاد شهید آیت اللّه مطهری در واقع خلاصه مفیدی است از مقایسه دو جهان بینی که نشان می دهد در کجاها راه این دو جهان بینی از هم جدا می شود و تناقضات و بن بست های جهان بینی مادی کدام است.

کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی، عنوان مقاله ای است از شهید مطهری که در حدود سال 1350 هجری شمسی به رشته تحریر درآمده است. در این مقاله وجوه افتراق «جهان بینی الهی» و «جهان بینی مادی» و طرح غلط مسئله از سوی مادی مسلکان برای نامعقول جلوه دادن منطق الهیون و نیز اصول و پایه های واقعی این دو جهان بینی تشریح شده است.

جهان بینی، جهان شناسی است نه جهان احساسی و به مسئله معروف «شناخت» مربوط می شود؛ لهذا از مختصات انسان است و به نیروی اندیشه و تفکر و قدرت ارزیابی انسان از مجموع هستی بستگی دارد، برخلاف جهان احساسی که مشترک میان انسان و حیوان است.

بسیاری از حیوانات از نظر «جهان احساسی» از انسان پیشرفته ترند یا از آن نظر که از برخی حواس برخوردارند که انسان فاقد آنهاست و یا از آن نظر که در حواس مشترک با انسان بسی حساس ترند. احساس یک چیز غیر از شناخت اوست. ممکن است چیزی را احساس کنیم و نشناسیم، همچنان که ممکن است چیزی را بشناسیم بدون آنکه آن چیز را احساس کرده باشیم، بلکه آثار و نشانه های آن را احساس کرده باشیم.

تفاوت انسان با سایر جانداران در همین جهت است که آنها جهان را فقط احساس می کنند اما انسان علاوه بر احساس، جهان را می شناسد و تفسیر می کند یا لااقل می تواند بشناسد و تفسیر نماید.

آیا جهان بینی ممکن است؟ آیا می توان هستی را در مجموع خود تفسیر و نظامات آن را کشف کرد؟ آیا به انسان ابزاری برای چنین امر مهم داده شده است؟ آن ابزار چیست؟ یا اساسا جهان بینی غیرممکن است و به انسان چنین ابزاری داده نشده و آنچه در این زمینه گفته و شنیده شده خواب و خیالی بیش نبوده و نیست (نظریه لاادریّون) آنچنان که در این رباعی منسوب به خیام آمده است:

آنان که محیط فضل و آداب شدند
در جمع علوم شمع اصحاب شدند
ره زین شب تاریک نبردند به روز
گفتند فسانه ای و در خواب شدند

همه دین ها و آیین ها و همه مکتب ها و فلسفه های اجتماعی خواه ناخواه بر نوعی جهان بینی متکی بوده و هست. جهان بینیِ یک آیین و مسلک به منزله زیرساز و تکیه گاه فکری آن مکتب به شمار می رود.

هدف هایی که یک مکتب عرضه می دارد و به سوی آن ها می خواند و راه و روش هایی که برای وصول به آن هدف ها تعیین می نماید و «باید»ها و «نباید»هایی که انشاء می کند و مسئولیت هایی که به وجود می آورد و ارزش هایی که معتبر می شناسد، همه و همه به منزله نتایج لازم و ضروری آن جهان بینی است که عرضه داشته و افکار و اندیشه ها را به آن مؤمن ساخته است.