کتاب تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان (ع) نوشته محمد نصیری است که توسط انتشارات دفتر نشر معارف منتشر شده است. زندگانی پیشوایان شیعه و تاریخ پرفراز و نشیب در تاریخ اسلام و تجربه 250 ساله فعالیت مستمر ائمه(ع) و یاران آنان از جهاتی شایسته اندیشه و تأمل بسیار است. نویسنده در این کتاب تلاش کرده است برخی از مهم ترین سرفصل های تاریخ تشیع در زندگی امامان اهل بیت(ع) را تحلیل کند و وضعیت شیعیان در دوره های مختلف حیات ائمه(ع) بررسی شود.
کتاب دارای پنج فصل است. در فصل اول به واژه و اصطلاح شناسی شیعه، چگونگی پیدایش آن و برخی دیدگاه های موجود بررسی شده است. فصل دوم به موضوع جانشینی پیامبر(ص)، ماجرای سقیفه، عهدنامه جانشینی خلیفه اول، شورای شش نفره خلیفه دوم و نیز چگونگی مراجعه مردم به امام علی(ع) و شکلگیری حکومت آن حضرت پرداخته است. فصل سوم به حکمت و حکومت امام علی(ع)، موانع و مشکلات حکومت و نیز سیره و سیمای حکومت امام علی(ع) پرداخته است.
فصل چهارم به زندگی و ابعاد فعالیت های امامان(ع) در مقتضیات گوناگون زمان در دوران امویان پرداخته است. دورنمای وضعیت شیعه در این دوره، صلح در اسلام و علل و عوامل صلح امام حسن(ع)، ماهیت، انگیزه و علل قیام امام حسین(ع) و ابعاد فعالیت ها و مبارزات امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) در ادامه همین فصل آمده است.
فصل ششم نیز به ابعاد فعالیت ها و مبارزات دیگر ائمه اهل بیت(ع) در دوره عباسیان پرداخته است. وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این دوره، فعالیت های امامان(ع) و یارانشان و کیفیت مواجهه با حاکمان عباسی در همین فصل بررسی شده است. اشاره به عدالت گستر جهان، نائبان خاص آن حضرت(ع) و برخی فعالیت های آنان در دوران غیبت صغری نیز از مباحث پایانی این فصل است.
پیش بینی پرسش های مهم پایان هر فصل و نیز برخی موضوعات و عناوین لازم و مرتبط با هر فصل که امکان ارائه آن در کتاب نبود، تحت عنوان فعالیت های علمی و در نظر گرفتن منابعی برای مطالعه و تحقیق بیشتر برخی دیگر، از امتیازات و ویژگی های کتاب است. نویسنده کتاب، در نگارش این کتاب از راهنمایی های دکتر صادق آیینه وند و حجت الاسلام والمسلمین مهدی پیشوایی بهره برده است.
واژه «شیعه» از ریشه «شیع» به معنای فرقه، حزب، گروه، پیروان، یاران، هواداران، امت، دوستان، همراهان، همکاران، تقویت کنندگان و اشاعه دهندگان آمده است. واژه شیعه مفرد است، اما به یکسان بر تثنیه، جمع و نیز مذکر و مونث اطلاق می شود. این واژه و برخی مشتقات آن بارها در قرآن کریم به صورت های گوناگون آمده است. ظاهرا همه آنها در معنای لغوی خود به کار رفته اند.
بنابراین، شیعه به لحاظ لغوی، بر فرد یا جماعتی اطلاق می شود که از فرد دیگری پیروی یا او را همراهی یا با او همکاری کند، یا اسباب نیرومندی او را فراهم سازد یا کیش و آئین او را رواج بخشد. به این ترتیب، معنای لغوی تشیع - مصدر وزن تفعل از همان ریشه، روشن می گردد: عمل فرد یا جماعت شیعه که همان پیروی از شخص متبوع، یاری او، همراهی و همکاری کردن با اوست.