کتاب پژوهشهای قرآنی، اثر سید محمدباقر صدر با ترجمه سیدجلال میرآقایی، دربردارنده سه مجموعه ارزشمند از پژوهشهای قرآنی شامل؛ "تفسیر موضوعی قرآنکریم، درسهای علوم قرآن و مقالات قرآنی" میباشد که هر کدام به بررسی و تحلیل موضوعات و عناوینی نظیر؛ سنتهای تاریخ در قرآنکریم، عناصر و روابط جامعه در پرتو قرآنکریم، نزول قرآن از راه وحی، اسباب نزول، ابعاد تحولی که قرآنکریم آفرید، مکی و مدنی، اعجاز قرآن، تفسیر و تأویل، مفسّر، تفسیر در عصر پیامبر اکرم (ص)، مقالات قرآنی، عمل صالح در قرآن» و غیره میپردازد.
تفسیر در عصر پیامبر اکرم (ص)
معاصران وحی به طور کامل قرآن را درک نکردند
یکی از ویژگیهای قرآنکریم شیوه کاملاً منحصربهفرد آن در زبان عربی است که خود، در سطح اعجاز قرار دارد، اما با وجود این، قرآن با ساختار کلی زبان عربی و قواعد و شیوههای آن در عبارتپردازی و نیز سلیقه عمومی عرب در فنون سخنوری مطابق است.
بر این اساس معاصران وحی - به طور کلی - از درک اجمالی آن بهرهمند بودند و به همین خاطر بیان قرآنی بر عقول مشرکان چیره گشت و دلهای آنان را به سوی نور گشود. بسیار اتفاق میافتاد که شخصی تنها با شنیدن چند آیه قرآن، دعوت پیامبر را پاسخ میگفت و خداوند دلش را پذیرای اسلام میکرد؛ بیشک اگر درکی کلی و اجمالی از قرآن در کار نبود، امکان نداشت که قرآن این اثر سریع و بزرگ را بر جان افرادی که در محیط جاهلیت و تاریکیهای آن زندگی کرده بودند بگذارد.
اما این حقیقت به معنای آن نیست که معاصران وحی در آن زمان همه قرآن را، هم از ناحیه واژگان و هم از ناحیه عبارتها به طور کامل و فراگیر میفهمیدند، به گونهای که بتوانند مدلول سایر الفاظ، جملهها و مقاطع قرآنی را به خوبی تشخص دهند؛ چنان که ابنخلدون در مقدمهاش چنین پنداشته است: «قرآن به زبان عربی و شیوه بلاغت آن نازل شد و در نتیجه همه عربها نسبت به آن فهم کامل داشته، معانی مفردات و ترکیبات آن را میدانستند».