کتاب علوم قرآن، اثر سید محمدباقر صدر و ترجمه سیدجلال میرآقایی؛ مجموعه درسهای علوم قرآن است که مقصود از علوم قرآن عبارت است از دانشها و پژوهشهای مربوط به قرآنکریم که به تناسب جنبههای مختلفی که از این کتاب بررسی میکنند، از یکدیگر تفاوت مییابند؛ زیرا قرآن دارای جنبههای مختلفی است و با نظر به هر یک از این جنبهها، موضوع پژوهشی ویژه قرار میگیرد.
کتاب حاضر شامل نُه درس نظیر؛ "درس اول: درآمد، درس دوم: نزول قرآن، درس سوم: اسباب نزول، درس چهارم: ابعاد تحولی که قرآنکریم آفرید، درس پنجم: مکی و مدنی معنای مکی و مدنی، درس ششم: اعجاز قرآن معجزه چیست؟، درس هفتم: تفسیر و تأویل، درس هشتم: مفسر، درس نهم: تفسیر در عصر رسول اکرم(ص)" میباشد که به بررسی و تحلیل آنها میپردازد.
درس دوم: نزول قرآن
نزول قرآن از راه وحی
پیامبر اکرم(ص) قرآن را از راه وحی دریافت کرد. از آنجا که آن حضرت وحی الهی را از سوی مقامی والا، یعنی خداوند سبحان دریافت میکرد، معمولاً گفته میشود که وحی بر او نازل شده است. نازل شدن اشاره به آن مقام والایی دارد که پیامبر اکرم(ص) از طریق وحی با آن در ارتباط بود و قرآن را از آن دریافت میکرد.
وحی در لغت به معنای «اعلام در خفا» است؛ یعنی روش پنهانی اعلام هر مطلب. به شیوهای که خداوند با پیامبرش در ارتباط بود وحی گفته شده است؛ زیرا این روش پنهانی و دقیق بود و دیگران نمیتوانستند آن را احساس کنند.
وحی شیوه اختصاصی پیامبرخاتم(ص) برای دریافت سخن پروردگار نبود؛ بلکه شیوهای عمومی برای ارتباط همه پیامبران با خدا و دریافت کتابهای آسمانی بوده است. خداوند به پیامبر اکرم(ص) فرموده است:
«إِنَّا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ کَمَا أَوْحَیْنَا إِلَی نُوحٍ وَ النَّبیِّینَ مِنْ بَعْدهِ وَ أَوْحَیْنَا إِلی إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْبَاطِ وَ عیسی وَ أَیُّوبَ وَ یُونُسَ وَ هَارُونَ وَ سُلَیْمانَ»
ما به تو وحی فرستادیم، همانگونه که به نوح و پیامبران پس از او وحی فرستادیم؛ و (نیز) به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط (بنی اسرائیل) و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی فرستادیم.
[انواع وحی]
از قرآنکریم به دست میآید که وحی، این پیوند غیبی و پنهانی بین خداوند و برگزیدگان او سه حالت دارد:
اول: القای معنا در قلب پیامبر یا الهام آن به دل او؛ به گونهای که احساس کند آن را از خداوند متعال دریافت میکند.