کتاب بایدها و نبایدهای اولین جلسه دادرسی مدنی نوشتهی میلاد حسین تبار و عرفان بیگرضایی، به مباحثی چون؛ اقسام دادرسی و جلسه، توصیف حقوقی اولین جلسهی دادرسی و چگونگی تشخیص آن، حقوق اصحاب دعوا بر اساس اولین جلسهی دادرسی، حقوق مشترک خواهان و خوانده، شناسایی ضابطهی اولین جلسهی دادرسی و... میپردازد. این کتاب توسط انتشارات قانون یار منتشر شده است.
آیین و تشریفات دادرسی، مانند حقوق ماهوی، از اصول و قواعدی برخوردار است که نتیجه ی سال ها تجربیات قضایی مراجع مختلف است.
همان طور که میدانید بهترین روش رسیدن به حل و فصل عادلانه و منصفانه دعاوی، تنها در اجرای دقیق اصول و قواعد آئین دادرسی میسر است و نادیده گرفتن و سهل انگاری در اعمال این اصول و قواعد، باعث سرگردان ماندن حقوق ماهوی و ضایع شدن حقوق افراد میشود.
در واقع، قواعد و اصول دادرسی به مرور زمان در هر یک از نظام های حقوقی شکل گرفته و برخی از نظام های حقوقی نیز با الگوبرداری از سایر نظام ها در طول زمان در قواعد دادرسی خود اصلاحاتی انجام دادهاند که حقوق ایران از دسته اخیر میباشد.
قواعد و اصول دادرسی نیز باید در محکمه و صحن دادرسی آشکار شود وگرنه مانند موجودی بیروح در کنار سایر قواعد فراموش خواهد شد و بهترین مرحله دادرسی، زمانی است که اصحاب دعوا با یکدیگر روبه رو شده و به ادعا و دفاع از خود میپردازند وگرنه مدعی بودن نسبت به امری و مدافع بودن نسبت به آن اگر در جلسه دادرسی آشکار نشود، به نتیجهای نخواهد رسید.
پس تحقق وظایف و اختیارات طرفین و به عبارت دیگر تجلی حقوق و الزامات اصحاب دعوا در جلسه دادرسی امکان پذیر است.
در طول دادرسی ممکن است جلسات دادرسی متعددی منعقد گردد. ولی اولین جلسه دادرسی به لحاظ حقوق و تکالیفی که تعیین شده از اهمیت بالایی برخوردار است و هرگونه غفلت در اعمال آنها منجر خواهد شد که تا پایان دادرسی فرصت تمسک در آنها از بین برود و تاثیر زیادی در نتیجه نهایی دادرسی داشته باشد.
اولین جلسه دادرسی منشاء آثار مهمی است و بر اساس قانون در اولین جلسهی دادرسی، حقوق و تکالیفی برای اصحاب دعوا قابل تصور است که آگاهی از این حقوق و تکالیف در سرنوشت دعوا تاثیر بسزایی دارد چون برخی از این حقوق و تکالیف در سایر جلسات که به دلایلی ممکن است تجدید شود قابل اعمال نخواهد بود لذا شناخت اولین جلسه دادرسی از جهت شناخت حقوق و تکالیف در این جلسه حائز اهمیت میباشد.
در موارد متعددی از قانون جدید آیین دادرسی مدنی؛ عبارت «اولین جلسه»، « اولین جلسه دادرسی» یا «جلسه اول دادرسی» به کار رفته است که هر سه عبارت به یک مفهوم هستند و این مواد به ترتیب عبارتند از مواد 16، 62، 78، 90، 97، 98، 107، 135، 136، 143، 144 و 217 قانون آئین دادرسی مدنی که در هر یک حسب مورد آثار و احکام اولین جلسه دادرسی تدوین گردیده است. در قانون قدیم و قانون جدید آیین دادرسی مدنی و سایر مقررات تعریفی از جلسه اول دادرسی، به عمل نیامده است.
جلسه دادرسی به منظور استماع اظهارات طرفین دعوا ورسیدگی دادگاه به دعوای مطروحه تشکیل میگردد و ممکن است به دفعات و به علل متعدد تجدید شود. علل و جهات تجدید وقت ممکن است مربوط به اصحاب دعوا باشد مثل اینکه طرفین در جریان مذاکرات اصلاحی باشند و متفقا از دادگاه تقاضا نمایند جلسهی دادرسی به وقت دیگری موکول گردد.
ممکن است دادگاه به لحاظ مرخصی و معذوریت متصدی آن آماده تشکیل جلسه نباشد. در این صورت، جلسه تجدید میشود و بالاخره ممکن است خواهان یا خوانده یا هر دو در دادگاه حاضر نباشند و اوراق موضوع ابلاغ طرفین یا یک طرف اعاده نشده و یا اوراق اعاده شده، ولی ابلاغ واقعی نشده و ابلاغ قانونی هم در وضعی است که اطلاع اصحاب دعوا را احراز نمیکند در این صورت جلسه دادگاه تجدید میشود.