کتاب اراده آزاد و ناتعین گرایی pdf
معرفی کتاب اراده آزاد و ناتعین گرایی
کتاب اراده آزاد و ناتعین‌گرایی اثری از بهرام علیزاده می‌باشد که در انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
کتاب اراده آزاد و ناتعین‌گرایی به مسئله اختیار می‌پردازد و به‌طور خاص، ارتباط میان آزادی اراده و مفاهیمی چون موجبیت و ناموجبیت را مورد بررسی قرار می‌دهد. مفاهیمی مثل تعیّن‌انگاری، ناتعیّن‌انگاریف ضرورت و شانس در محور این بحث قرار دارند. این مباحث هرچند به حیطه متافیزیک تحلیلی تعلق دارند، محدود به این حیطه نیستند و لوازم و تبعات بسیاری در ساحت دین، اخلاق و حقوق دارند.
اثر حاضر در هفت فصل به مباحثی چون پاسخ ناهمسازگرایانه به مسئله اراده آزاد، پاسخ همسازگرایانه به مسئله اراده آزاد، عدم تعیّن و کنترل و مروری اجمالی به نظر فلاسفه مسلمان در باب اختیار پرداخته است.
فصل اول به ایضاح مفاهیم کلیدی بحث پرداخته مفاهیمی از قبیل «آزادی»، «اراده»، «مسئولیت‌پذیری اخلاقی»، «تعیّن‌گرایی»، «پیش‌بینی‌پذیری»، «قوانین طبیعت»، «تقدیرانگاری». در ادامۀ همین فصل «مسئلۀ کلاسیک» ارادۀ آزاد از «مسئلۀ جدید» تفکیک شده است.
فصل دوم به ناهمسازگرایی و مهم‌ترین استدلال به سود آن، یعنی «دلیل استلزام» پرداخته. دلیل استلزام در دوران معاصر با نام پیتر ون اِن‌واگن گره خورده است. لذا در این فصل عمدتاً از صورت‌بندی‌های او در کتاب «رساله‌ای دربارۀ اراده آزاد» استفاده شده است.
فصل سوم به همسازگرایی اختصاص یافته است. همسازگرایان با تفکیک معنایی میان «ضرورت» و «اجبار»، معتقدند آزادی با ضرورت تعارضی ندارد و این اجبار است که آزادی را تهدید می‌کند. مثال‌های فرانکفورت و قرائت‌های جدیدتر آن در همین فصل بررسی شده است. در پایان این فصل نقدهایی بر همسازگرایی مطرح شده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به سطحی‌بودن آزادی همسازگرایانه اشاره کرد.
در فصل چهارم رویکرد شکاکانه به مسئلۀ ارادۀ آزاد طرح گردیده. شکاکیت مدعی است که ارادۀ آزاد مفهومی تهی و فاقد مصداق واقعی است؛ اما این نکته اهمیت دارد که شکاکان آن معنایی از آزادی را انکار می‌کنند که «معنای قوی» نامیده می‌شود و در مقابلِ «معنای ضعیف» یا همسازگرایانۀ آزادی قرار دارد. اما این نکته نیز مهم است که بدانیم شکاکانِ معاصر اغلب التزامی به صدق تعین‌گرایی ندارند. آنها معتقدند که ارادۀ آزاد اختیارگرایانه علی‌الاصول غیرممکن است، حتی اگر تعین‌گرایی کاذب باشد.
شکاکیتی که در فصل پنجم طرح و بسط داده می‌شود، نوعی شکاکیت متافیزیکی است که تلاش می‌کند از طریق استدلال‌های پیشینی انسجامِ اختیارگرایی را هدف قرار دهد؛ اما تجربۀ آزادی ریشه در تجربۀ شخصی ما انسان‌ها نیز دارد. این درک بی‌واسطه، شکاکان را با مسئلۀ بسیار جدیِ دیگری مواجه می‌کند که همان «تجربۀ پدیداریِ» ارادۀ آزاد است. شکاکان باید بتوانند تبیینی ارائه کنند از اینکه چرا با وجود اینکه ارادۀ آزاد اختیارگرایانه مفهومی نامنسجم و ممتنع‌الوقوع است، چنین تجربۀ پدیداری گسترده‌ای از عاملیت و کنترل (احساس آزادی) در بین انسان‌ها وجود دارد. از قضا تبیین‌های شکاکانه‌ای نیز از این تجربۀ پدیداری از سوی آنها بیان شده است. در این فصل با تمرکز بر دو پروژۀ تحقیقاتی معاصر ـ پروژۀ دنیل وگنر در کتاب مشهور توهم ارادۀ آگاهانه و آزمایش‌های بنیامین لیبت ـ گونه‌ای از شکاکیت که محقق محترم آن را شکاکیت پسینی در باب ارادۀ آزاد نامیده است صورت‌بندی شود.
در فصل ششم پس از طرح سه قرائت مختلف از اختیارگرایی ـ غیرعلی، رویدادی علّی، عاملی علّی ـ درنهایت از اختیارگرایی عاملی ـ علّی دفاع شده است. طرفداران این دیدگاه معتقدند که تنها راه نجات ارادۀ آزاد در برابر استدلال‌های شکاکانه همین است. محقق نیز تلاش کرده با توسل به این دیدگاه، پاسخی به معضل معقولیت و مسئلۀ شانس بدهد
در نهایت، در فصل هفتم مروری اجمالی به نظر فلاسفۀ مسلمان در باب اختیار مطرح شده است. صورت‌بندی ذکرشده در این فصل خام و تنها نقطۀ شروعی است برای تحقیقات مفصل‌تری که امیدواریم در آیندۀ نزدیک به‌ثمر نشیند.
گزیده کتاب اراده آزاد و ناتعین گرایی
با نگاهی به جهان پیرامون با دو دسته از امور روبه‌رو می‌شویم: 1. کنترل‌پذیرها 2. کنترل‌ناپذیرها. رویدادهای مربوط به زمان گذشته (مثلاً اینکه در کدام کشور و شهر متولد شده‌ایم)، بعضی رویدادهای مربوط به آینده (مثل مرگ)، بعضی از ویژگی‌های جسمانی (مثل رنگ پوست) و حتی بعضی از ویژگی‌های روانی (از جمله برخی احساسات) همگی کنترل‌ناپذیرند، اما اعمالی که اکنون یا در آینده قصد انجامشان را داریم، از جمله امور کنترلی حساب می‌شوند. در زندگی عادی احساس آزادی و کنترل بر عمل امری مسلم تلقی می‌شود. بسیاری از ارزشهای تثبیت‌‌شده زندگی از این تصور ناشی می‌شود که خود را موجودی آزاد و قدرتمند در کنترل جهان می‌دانیم، پیروزی و شکست، پاداش و مجازات، مسئولیت‌پذیری و بسیاری از ارزشهای دیگر با مفهوم «کنترل» معنا می‌‌یابند. ظاهراً که همه چیز روشن است! پس چرا ذهن فیلسوفان تا این اندازه درگیر مسئله آزادی و کنترل است...
