کتاب تشیع در ایران اثری از رضا صفوی میباشد که در انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است.
تا پایان قرن نخست هجری، شیعیان بهندرت از مرزهای عراق خارج شدند و تعداد کمی از آنها در ایران حضور داشتند، اما با شروع سده دوم بهویژه در سالهای 132 تا 227 ه.ق بافت جمعیتی شیعه در منطقه تغییر کرد و مهاجرتهای زیادی از عراق به سایر کشورها، از جمله ایران انجام گرفت. برای درک بهتر و دقیقتر مسائل امروز شیعیان لازم است زمینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آنان بررسی شود.
یکی از ابعاد حیات اجتماعی شیعیان شاخصه پراکندگی جمعیتی است؛ در این راستا آگاهی از اینکه جوامع شیعی در چه مناطقی حضور داشتند و فعالیت میکردند، بهطور نسبی چه تعداد از افراد جامعه را تشکیل میدادند؟ عواملی که در پراکندگی شیعه تأثیرگذار بوده است و پاسخ به این پرسش که آیا این پراکندگی جغرافیایی و دوری از کانونهای اصلی اختیاری بوده است یا جمعیتهای شیعی چارهای جز جابهجایی نداشتهاند؟ بسیار مهم است. کتاب تشیع در ایران شما را با چگونگی و چرایی گسترده جغرافیایی شیعیان در مناطق مختلف ایران آشنا میکند.
کتاب تشیع در ایران در چهار فصل تدوین شده است: فصل اول با نگاهی جدید به شکلگیری تشیع، عمده بحث درباره چگونگی ورود و گسترش تشیع در ایران را مورد بررسی قرار میدهد. در فصل دوم به بررسی اوضاع تشیع در ایران از آغاز تا سال ۲۲۷ هجری پرداخته شده است.
آنچه در این بخش به آن توجه شده، بررسی اوضاع تشیع در ایران در راستای فعالیتهای دو گروه زیدیه و امامیه در ایران است. فصل سوم نیز به بررسی پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران از سال ۱۳۲ تا ۲۲۷ هـ ـ ق میپردازد و در فصل چهارم، چرایی این پراکندگی به طور مفصل تحلیل و تبیین میشود.
در روایات اسلامی آمده است پیامبر اسلام (ص) هنگام عروج به آسمانها ابلیس را مشاهده کرد که در این سرزمین نشسته و دستانش را تا مرفق بر زانوها انداخته است. وقتی جبرئیل او را معرفی کرد، پیامبر اسلام (ص) خطاب به او فرمودند: قم (یعنی برخیز) ای ملعون!...از مضمون روایت برمیآید که ابلیس از این سرزمین رانده شده و این شهر جز بلاد امان الهی قرار گرفته است. اینگونه روایات سبب اشتهار کلمه قم برای این شهر بین مسلمانان شده است.
بههرحال علت تسمیه این شهر هر چه باشد، در زبان روایات، بهویژه روایات منقول از امام صادق (ع) این شهر با همین نام بیان شده است و ساکنان آن مورد توجه قرار گرفتهاند.