یکی از روشهای آسان کردن عبرتآموزی از تاریخ این است که بهجای نقل یا تحلیل وقایع جزئی تاریخ، حوادث تاریخی در قالب جریانشناسی فکری یا سیاسی بررسی شود؛ زیرا حوادث تاریخی هیچگاه بهعینه تکرار نمیشوند، ولی تفکرات حاکم بر انسانهای گذشته و روشهای سیاسی و الگوهای رفتاریشان توسط نسلهای بعد تکرار میشود؛ ازاینرو یکی از رسالتهای محققان، تألیف کتابهای تاریخی در قالب جریانشناسی است، در این راستا به توفیق الهی، اثر حاضر با عنوان «جریانشناسی فکری-سیاسی صدر اسلام»، در حجمی مختصر تألیف شده است و به جامعهٔ علمی-فرهنگی تقدیم میشود، به امید آنکه مقبول حضرت ولیِّعصر(عج)، مقام معظم رهبری(ع) و همهٔ مؤمنان به فرهنگ اسلام ناب و دلسوزان انقلاب اسلامی بیافتد.
مفهوم جریانشناسی
اندیشهٔ بشر تا زمانی که از ساحت ذهن به ساحت دل منتقل نشود و در کنشها و واکنشهای فردی و اجتماعی تجلی نیابد، به یک جریان اجتماعی و اثرگذار مبدل نمیشود. ازاینرو، جریانهای فکری-فرهنگیای که در صحنهٔ اجتماع و سیاست تجلی یافتهاند، در قیاس با اندیشههای فقط ذهنی اهمیت افزونتری دارند.
از سوی دیگر شناخت جریانهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، بدون شناسایی ریشههای فکری آنها میسر نمیشود؛ زیرا هر رفتاری، از یک مجموعه مبانی فکری نشئت میگیرد که بدون دستیابی به آن مبانی، بهدرستی قابل شناسایی و تحلیل نخواهد بود. درنتیجه برای شناخت هر جریان، ناگزیر باید مبانی فکری و جلوههای رفتاری آن، توأمان بررسی شود، در غیر این صورت جریان بهطور صحیح شناخته نخواهد شد. به بیان دیگر، در جریانشناسی فکری-سیاسی باید در پی کشف رابطهٔ بین ایده و عمل بود و بصیرتافزایی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در گرو کشف این رابطه منجر به بصیرتافزایی خواهد شد.
بنابراین جریانشناسی عبارت است از شناسایی-هماهنگی رفتارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و کشف رابطهٔ آنها با پشتوانههای ایدئولوژیکیشان در بستر زمان.