استاد شهید مطهری در کتاب اسلام و نیازهای زمان (جلد دوم) که مشتمل بر 26 جلسه سخنرانی در سال های قبل از پیروزی انقلاب است، موضوع چگونگی انطباق قوانین اسلامی را با شرایط مختلف زمانی از طریق روش ها و راهکارهایی که در متن اسلام پیش بینی شده، مورد بحث و بررسی جامع قرار داده اند و به شبهات و پرسش هایی که در اذهان به ویژه قشر تحصیل کرده و متجدد در باب تطبیق اصول ثابت با نیازهای متغیر وجود دارد پاسخ داده اند.
موضوعاتی از قبیل دیدگاه فرقه های کلامی معتزله، اشاعره، خوارج و اخباریان، بحث اجتهاد و تفقّه در دین، مشروطیت و موافقان و مخالفان آن، نسبت اخلاق و عدالت و نقد آن، به تناسب موضوع اصلی، در این کتاب مورد توجه و بررسی قرار گرفته اند.
اسلام همواره از طرف متفکران اسلامی دینی برای تمام اعصار معرفی شده ، و در احکام اسلامی محلی برای نیازهای زمان و شرایط مختلف دیده شده است. کتاب اسلام و نیازهای زمان اثر استاد شهید مرتضی مطهری، به بررسی این مسئله می پردازد.
جلد اول این کتاب مشتمل بر بیست و شش سخنرانی است که در زمستان 1345 شمسی و در شبهای ماه مبارک رمضان در مسجد اتفاق (تهران) و در یک جمع عمومی ایراد شده و به همین جهت بیانی ساده و روان دارد. جلد دوم مشتمل بر مباحثی است که در سال 1351 شمسی در انجمن اسلامی پزشکان انجام شده و در مقایسه با جلد اول از پیچیدگی بیشتری برخوردار است.
مجموعاً در این دو جلد ، موضوع چگونگی انطباق قوانین اسلامی با شرایط مختلف زمانی از راه مکانیسم هایی که در خود اسلام پیش بینی شده ، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مهمترین عناوین ارائه شده در این کتاب عبارتند از : علت مقتضیات زمان ، اخباریگری ، اجتهاد و تفقه در دین ، قاعده ملازمه ، مسئله نسخ و خاتمیت ، مقام عقل در استنباط احکام اسلامی ، جامعه و تاریخ از نظر قرآن.