مکتب اخباری به‌عنوان گرایشی از دانش شیعی در حوزه‌های حدیث، فقه، اخلاق و تفسیر، یکی از جریان‌های فعال و تأثیرگذار بر دانش و فرهنگ شیعی بوده است. این مکتب که در طی قرن‌ها از اندیشه‌های خاصی برخوردار بوده و حرکت‌های اجتماعی چشمگیری را پدید آورده است، به التزام و تعصب شدید نسبت به ظاهر همه اخبار و روایات معروف گشته و بدین‌جهت، طرف‌داران این مکتب، «اخباری» خوانده شده‌اند. اخباریان در حوزه‌های مختلف علوم و معارف اسلامی راهی متفاوت از راه اصولیان پیموده و با آنان اختلاف عمیق و فاحشی یافته‌‌اند. این عالمان که طیف‌های گوناگونی را شامل می‌شوند، خاستگاه اندیشه‌های خود را اصول اصیل اسلام می‌دانند و عالمان کهن شیعه را هم‌راستا با خود می‌نهند و باورهای مخالفان خویش را مردود می‌شمارند.

نویسنده در این کتاب، پس از نگاهی کلی به تاریخ اخباریگری و شخصیت‌های برجسته آن، مبانی فکری آنان را می‌کاود و مهم‌ترین اندیشه‌هایشان را بررسی می‌کند و با دسته‌بندی اخباریان به سه گروه اخباریان محض، اخباریان اصول‌گرا و اصولی اخبارگرا، تصویری روشن از این نحله فکری ترسیم می‌نماید. نویسنده در ادامه برخی موضوعات مهم علوم قرآن همچون تحریف‌ناپذیری قرآن، آیات محکم و متشابه، تأویل قرآن، اسباب نزول، قرائات قرآن و حروف مقطعه را از منظر اخباریان بازمی‌گوید و به بررسی و نقد دیدگاه آنان می‌پردازد. تحلیل و نقد مبانی تفسیری اخباریان و روش‌های اینان در تفسیر، یکی از فصول پربار کتاب حاضر است. پایان‌بخش این کتاب نیز بررسی پیامدهای مثبت و منفی رویکرد اخباری در حوزه علوم قرآن و تفسیر است.

در مورد پیامدهای اندیشه اخباریگری باید گفت این مکتب که حدود دو قرن بر قلمرو دانش اسلامی سیطره یافت، آثار مثبت و منفی از خود برجای نهاد. از جمله پیامدهای مثبت اخباریگری و خدمات اخباریان می‌توان به تدوین تفاسیر روایی، تألیف جوامع حدیثی و تعمیق و گسترش مباحث فقهی و اصولی اشاره کرد و از جمله پیامدهای منفی این مکتب در حوزه علوم قرآن و تفسیر به‌طور خاص، می‌توان موارد زیر را برشمرد: بی‌اعتمادی به قرآن به دلیل وقوع تحریف در آن، بی‌اعتبار شدن بخشی از روایات معصومان (ع)، زیر سؤال رفتن جامعیت و جاودانگی قرآن علی‌رغم ادعای اخباریان و خدشه‌دار شدن اعجاز قرآن.

در فصول پنج گانۀ کتاب اخباریان و تفسیر و علوم قرآن: بررسی و نقد آرا، دیدگاه‌های آن ها در حوزه‌های علوم قرآن و تفسیر و نقدهای وارد بر این دیدگاه‌ها، و همچنین پیامدهای اندیشه‌هایشان در جامعۀ شیعی، بررسی شده‌اند. تاریخچۀ اخباریگری در فصل اول، مهم‌ترین اندیشه‌های اخباریان در فصل دوم، علوم قرآن از دیدگاه اخباریان در فصل سوم، مبانی و روش های تفسیری اخباریان در فصل چهارم، و پیامدهای اندیشه‌های اخباریان در حوزۀ علوم قرآن و تفسیر در فصل پنجم مطرح و تبیین گردیده است.

گزیده کتاب اخباریان و تفسیر و علوم قرآن

اخباریان یگانه راهِ رسیدن به صلاح و فلاح را تمسک به روایات معصومان و دوری گزیدن از سایر منابع معرفتی می‌دانند. آنان اجماع، عقل، قرآن و سنت نبویِ بدون تفسیر معصوم را شایستۀ احتجاج و استناد نمی‌دانند.

استرآبادی می‌نویسد:
روش صحیح نزد من راهی است که اخباریان کهن پیموده‌اند. نظر آنان این بوده است که هرچه امت اسلامی تا روز قیامت به آن نیاز دارد، ازجانب خداوند و از راه قطعی در اختیار او قرار گرفته است؛ حتی دیۀ جراحتی کوچک. بسیاری از احکام و آموزه‌هایی که پیامبر(ص) با کتاب و سنت برای ما آورده است، دچار نسخ، تقیید، تخصیص و تأویل گردیده و این موارد نزد عترت طاهره به ودیعت نهاده شده است.

علاوه بر آن، بیشتر آیات قرآن به گونه ‌ی است که برای مردم عادی نامفهوم است و سنت پیامبر(ص) نیز همین حالت را دارد... . بنابراین، ما برای دستیابی و شناخت احکام شرعی نظری، چاره ای جز مراجعه به معصومان نداریم. درنتیجه، استنباط احکام نظری از ظاهر کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) امکان‌پذیر نیست، مگر آنکه از ناحیۀ امامان تبیین گردد و احوال آن ها معلوم شود. تا زمانی که تبیین معصومان به دست ما نرسیده است، باید در متون قرآن و سنت نبوی توقف و احتیاط نمود.

صفحات کتاب :

348

کنگره :

‏‫‬‮‭BP۲۳۹/۴‏‫‭‏‫‭/ش۴‮الف‬۳ ۱۳۹۶

دیویی :

‏‫‬‮‭۲۹۷/۵۳۲

کتابشناسی ملی :

۴۷۶۲۴۵۳

شابک :

‭978-600-7044-28-5

سال نشر :

1396