آزادی معنوی مجموعه ای است مشتمل بر پانزده سخنرانی از استاد شهید آیه اللّه مطهری که در زمان ها و مکان های مختلف ایراد شده اند و وجه مشترک همه آن ها این است که موضوع آن ها مسائل معنوی و مربوط به خودسازی و تزکیه نفس است، اگرچه در خلال سخنرانی ها گاه به مسائل اجتماعی نیز اشاره شده است.
آزادی یکی از لوازم حیات و تکامل است، یعنی یکی از نیازمندی های موجود زنده آزادی است. فرق نمی کند که موجود زنده از نوع گیاه باشد یا از نوع حیوان و یا از نوع انسان، به هر حال نیازمند به آزادی است.
منتها آزادی گیاه متناسب با ساختمان آن است، آزادی حیوان طور دیگری است، انسان به آزادی های دیگری ماورای آزادی های گیاه و حیوان نیاز دارد. هر موجود زنده خاصیتش این است که رشد می کند، تکامل پیدا می کند، متوقف نیست، سر جای خودش نایستاده است.
جمادات که رشد و تکامل ندارند، نیازمند به آزادی هم نیستند. اصلاً آزادی برای جمادات مفهوم ندارد. ولی گیاه باید آزاد باشد. موجودات زنده برای رشد و تکامل به سه چیز احتیاج دارند:
1. تربیت
2. امنیت
3. آزادی.