سبکِ زندگی، بازتابی از فرهنگِ جامعه است که در صورتِ سازگاری با آموزههای وحیانی و خرد انسانی، سعادتِ مادّی و معنوی فرد و اجتماع را به ارمغان میآورد. اسلام با تأکید بر این مهم، نقش مهمی را در ارتقای زندگی بشری به نمایش مینهد و با ارائه راهکارهای گوناگونِ فرهنگی، اجتماعی و به خصوص اقتصادی که در آموزههای گرانسنگِ فقیهانِ شیعه نمود یافته است، چشماندازهای روشنی را در پیشبرد رسالتِ زندگیساز خود ترسیم میکند.
کتاب اسلام درباره فقر و ثروت چه می گوید؟، اثر جواد ایروانی؛ با نگاهی واقع بینانه به آموزههای اسلامی، از یک سو پیامدهای ناگوار فقر و تکاثر را باز نموده و از دیگر سو، ضمن ارائه راههای مبارزه با این دو پدیده در قالب قوانین الزامآور و سیاستهای تشویقی، به تبیین راهکارهایی برای به حداقل رسانیدن پیامدهای یادشده پرداخته که میتوان آنها را «اخلاق فقر و ثروت» نامید و در ادامه به بررسی مهمترین شیوههای مقابله فرهنگی با فقر و تکاثر و آثار آن میپردازد.
گفتار سوم
تبیین وظایف اغنیا و فقیران
از شیوههای مؤثر در توزیع عادلانه ثروت و رفع یا جلوگیری از گسترش پدیده فقر و تکاثر و نیز کاهش آثار نامطلوب اخلاقی و اجتماعی آن، تبیین وظایف اخلاقی و رفتاری ثروتمندان متدین و فقیران مؤمن است. این وظایف مبتنی بر باورهای فکری و جهانبینی توحیدی آنان است و ضمانت اجرایی خود را بیشتر از ایمان به خدا و معاد و پاداش و کیفر الهی میگیرد و با عواطف ایمانی و نیروی وجدان استحکام مییابد. وظایف یادشده را در دو بخش میتوان سامان داد:
الف: وظایف اغنیا
پیشتر گفتیم که غنای کفافی، امری مطلوب است و اسلام بر آن مهر تأیید زده است. ولی از آن جا که مال و ثروت بستر مناسبی برای پارهای رذیلتهای اخلاقی و رفتاری است و از سوی دیگر، مسئولیت سنگینی در رفع فقر و محرومیت بر دوش ثروتمندان نهاده شده است، وظایفی برای ثروتمندان جامعه مقرّر گردیده است که میتوان به ترتیب زیر از آن یاد کرد:
یک: اخلاق توانگری
در گام نخست، بایسته است توانگرانِ مسلمان در چگونگی نگرش به ثروت و نیز از جهت اخلاقی به آموزههای دینی توجه کنند. در قرآنکریم دو نوع نگرش به ثروت یاد شده است: یک. نگرش توحیدی: نمونه بارز این نگرش حضرت سلیمان(ع) است که با مشاهده مال و مکنت خود چنین میگوید: ﴿هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ﴾ او ثروت و قدرت خود را فضل الهی میداند و آن را وسیله آزمایش و سنجش خویش میشمرد.