دانشنامه معماری بیومیمیکری و بیوفیلی

معرفی کتاب دانشنامه معماری بیومیمیکری و بیوفیلی 

کتاب دانشنامه معماری بیومیمیکری و بیوفیلی تألیف محمود گلابچی و هادی محمودی‌نژاد در انتشارات دانشگاه معماری و هنر پارس چاپ و وارد بازار کتاب شده است.

ارتباط بین معماری و طبیعت، سوالات، امکانات و راه‌حل‌های زیادی را پیش روی انسان قرار داده است. امروزه شکل جدیدی از طراحی وجود دارد که نیازمند آن است انسان مدرن به فرآیندهای طبیعی نگاه کند و از آنها الهام گیرد. این فرآیندها دهه‌ها با ما همراه بوده‌اند، ولی تنها در سال‌های اخیر توانایی واقعی آن‌ها برای ما ظاهر شده است. سوال این است که آیا می‌توانیم از فلسفه حاکم بر ارگانیسم‌های طبیعت برای توسعه زندگی استفاده کنیم؟ جواب مثبت است و علم مرتبط با این به موضوع، بیومیمیکری نام دارد. «بیومیمیکری» شامل «بیو» به معنای «زندگی» و «میمِسیس» به معنای «تقلید»، حوزه جدیدی است که به مطالعه بهترین ایده‌های طبیعت و الهام از این طرح‌ها و فرآیندها به حل مشکلات انسان می‌پردازد. رویکردی که نسبت به فرآیندهای طراحی در این نوع معماری وجود دارد آن است که طراحان به طبیعت نگاه می‌کنند (به خصوص به ارگانیسم‌ها یا اکوسیستم‌ها) تا یک نیاز خاص انسانی را حل کنند. با این رویکرد، این نوع فرآیندهای رفتاری در طبیعت را به راه‌حل‌های طراحی مصنوع تبدیل می‌کنند.

بیومیمیکری را می توان ترکیبی از زیست‌شناسی، طبیعت و معماری دانست؛ هرچند که «استیون و گلس» در کتاب خود با نام «پنجه گربه‌ها و منجنیق‌ها» به معرفی بعضی نکات منفی نسبت به بیومیمیکری می‌پردازد. او برداشت‌های سطحی را «بیومیمیکری ساده لوح» می‌نامد. در واقع او دانشمندان و مخترعانی را ساده‌لوح می‌داند که دقیقاً از همان تکنولوژی‌هایی استفاده می‌کنند که در طبیعت می‌یابند و بدون هرگونه اصلاحی، آن را به خدمت انسان می‌گیرند. با اجرای طرح‌ها به این شکل، بخش عمده‌ای از طرح‌ها ناموفق بود‌ه‌اند.

بحران محیط‌زیست که امروزه به یک مسأله جدی و قابل تأمل بدل شده، حاصل دخالت و بهره وری نامعقول انسان از طبیعت پیرامون خود است که آن گستردگی و اهمیت موضوع، توجه دانشمندان را برای نجات آن برانگیخته است. امروزه این خطر هست که انسان زمین سکونت‌گاه و کشت‌پذیر خود را به نابودی بکشاند. فعالیت‌های بشر بیش از پیش فرا می‌رود، او با خطاها و کاربرد نابجای نیروهایش بخش‌های گسترده‌ای از جهان را ویران یا بی‌حاصل می‌گرداند. گسست از طبیعت و نظام‌های طبیعی در جریان زیست روزمره انسان شهرنشین یکی از دغدغه‌های مهم دوران معاصر تلقی می‌شود. پیوند با نظام‌های طبیعی به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی و همزمان با رشد جسمی، شناختی، احساسی و عاطفی از اهمیت ویژه‌ای در دیدگاه علوم روانشناسی و رفتارشناسی برخوردار می‌باشد.

به طور کلی فضای شهری عرصه‌ای بی بدیل برای تماس بی‌واسطه با دنیای فیزیکی است. دنیایی که در بستر طبیعت بکر زاده می‌شود و مجموعه‌ای از عوامل و فرآیندهای طبیعی را در بر می‌گیرد. از جمله مباحثی که در خصوص گرایش سرشتی انسان نسبت به مظاهر حیات مطرح می‌باشد، فرضیۀ «حیات دوستی» (بیوفیلیا) است. بر اساس این فرضیه افراد انسانی به طور طبیعی به سمت ارگانیسم های زنده و گیاهان و جانوران جذب می‌شوند و بشر نیازمند و مشتاق برای برقراری ارتباط با دنیای طبیعی است.

به عبارتی دیگر بین انسان و سایر سیستم‌های زنده کشش و پیوندی غریزی و فطری وجود دارد. از جنبۀ واژه‌شناسی اصطلاح «بیوفیلیا» به معنی «دوست داشتنِ حیات یا سیستم‌های واجد حیات» می باشد و برای نخستین بار توسط اریک فروم برای تبیین یک گرایش روانشناختی در خصوصِ «جذابیت هر آنچه زنده است»، مورد استفاده قرار گرفت. تمایل فراگیر جامعه بشری نسبت به ارتباط با سایر موجودات نظام زیست و حضور در محیط‌های طبیعی به عنوان بستر نخستین و بنیادین جریان زیست، طبق شواهد مستند گشته است.

این پرسش که آیا چنین جذبه‌ای با چنین جامعیتی ریشه در فطرت ذاتی نوع بشر دارد، مباحث نظری بسیاری را در این حوزه برانگیخته است. این نظریه‌ها قائل به پیوند غریزی و ذاتی انسان نسبت به محیط‌ها و عوامل طبیعی هستند. به عبارتی چنین کششی را فارغ از بعد زمان و مکان، سن، جنس و نژاد، میان تمامی افراد انسانی مشترک تلقی می‌نمایند.

کتاب دانشنامه معماری بیومیمیکری و بیوفیلی تأثیراتی در محققان نوظهور از رشته های علمی مختلف داشته است، و بر شالوده و بنیان نظری این مفهوم سایه افکنده است و انواعی از شواهد تجربی وامدار این فرضیه بوده‌اند. امروزه، علی رغم وجود پارهای از استثنائات، توجه از بنیان‌های نظری زیست‌گرایی به مفهوم کاربرد عملی زیستگرایی در صنعت ساختمان و طراحی معطوف شده است.

بر این اساس در این کتاب به مقوله پارادایم‌های نظری یا نظریه‌های مشهود در معماری بیومیمکری و بیوفیلی پرداخته شده و سعی شده است تا برای اولین بار در ایران، این مفاهیم در قالب دانشنامه‌ای موجز و مفید مورد اشاره و بررسی قرار گیرد.

گزیده کتاب دانشنامه معماری بیومیمیکری و بیوفیلی 

مفهوم زیست‌شناسی موجود زنده اولین بار توسط «ارنست هیکل» و «هربرت اسپنسر» در قرن ۱۹ ارائه گردیده است. به اعتقاد اسپنسر قوانین عامی که در جوامع انسانی وجود دارند، شباهت کامل به قوانین طبیعی حاکم بر موجودیت زیستی، انسان‌ها و سایر جانوران دارند.

وی از سوی دیگر بر مفهوم انطباق خود به خودی موجود زنده با محیط در طبیعت تأکید داشت و همین مفهوم را به جوامع انسانی نیز تعمیم داد.