آثار ادبی بیان‌کننده‌ی فرهنگ، باورها و مفاهیم ارزشی یک ملّت به شمار می‌روند که در این زمینه آثار حماسی به سبب آمیختگی بیشتر با آداب و رسوم و اعتقادات، نقش مهم‌تری ایفا می‌کنند و در این میان «شاهنامه»ی فردوسی که حماسه‌ی ملّی ایران به شمار می‌رود و زنده‌ترین و گویاترین سند ارزش‌های قومی و بازگوکننده‌ی آیین‌های کهن و فرهنگ پیشین این سرزمین است؛ از اعتبار بیشتری برخوردار است.

از آن‌جا که فردوسی برای شناساندن و حفظ فرهنگ ایرانی، به کار پردازش و آرایش اسطوره‌ها در قالب حماسه همّت گماشته است؛ در این کتاب درباره‌ی تعریف اسطوره ازدیدگاه‌های مختلف و نقل نظرات گوناگون در مورد اهمیّت و کارکرد آن و ارتباطش با حماسه بحث شده است. هم‌چنین از اهمیّت شاهنامه به عنوان گنجینه‌ای از آداب و آیین‌ها و باورهای اسطوره‌ای، سخن به میان آمده است.

اسطوره، تبلوری از باورها و عقاید موروثی گذشتگان در مورد پدیده‌ها و منشأ پندارها و کردارهای آدمی است و همه‌ی راز و رمزهای شگفت آن، در کالبد حماسه متجلّی شده است. در شاهنامه نیز هر اثر معتبر و ارزشمند حماسی دیگری، پیوند اسطوره و حماسه و تاریخ حفظ شده است و نشانه‌های اعتقادات و باورهای پیشینان در رویدادهای آن کاملاً آشکار است. در این اثر، پدیده‌هایی همچون آب، زمین، باد، شب، آسمان، گیاه و پرنده و ... دارای صورتی نمادین نیز می‌باشند که با بررسی هرکدام، به کشف راز و رمزهای اسطوره‌ای و جلوه‌ها و ویژگی‌های متفاوت هریک دست می‌یابیم.

توجّه به جنبه‌های رازآلود پدیده‌ها و بررسی ریشه‌های نمادین آن‌ها از جمله باد در شاهنامه، نه‌تنها اهمیّت اسطوره را به عنوان روح و اصل حماسه بر ما روشن می‌سازد؛ بلکه گوشه‌هایی از ابعاد شگفت‌انگیز و اسطوره‌ای شاهنامه را نیز نمودار می‌سازد و این اثر ملّی را به عنوان سند معتبری از باورها، اعتقادات و آیین‌های ایرانی به ما معرّفی می‌کند و آگاهی ما را از بن‌مایه‌های اسطوره‌ای شاهنامه و ارزش و اهمیّت کار حماسه‌سرای بزرگ را در حفظ باورها و اعتقادات و احترام به فرهنگ ملّی و قومی روشن می‌سازد. برای آگاهی بیشتر از بن‌مایه‌های اسطوره‌ای «شاهنامه» و یافتن نقش‌های نمادین و اسطوره‌ای باد در آن؛ ابتدا جلوه‌های نمادین باد در آیین‌ها و اسطوره‌های ایران و ملّت‌های دیگر بررسی شده است، سپس سعی شده این یافته‌ها با موارد گوناگون و شواهد مختلف شاهنامه تطبیق داده شود و اشارات اسطوره‌ای فردوسی در ارتباط با باد، مورد بررسی قرار گیرد. از این طریق ضمن یافتن رابطه‌ی اسرارآمیز این پدیده با جهان مینوی؛ به اهمیّت نقش باورها و اعتقادات در شکل‌گیری حماسه نیز پی می‌بریم.

قبل از بررسی جلوه‌های نمادین باد، اهمیّت و عملکرد ایزد باد به عنوان ایزدی شکوهمند و پرقدرت در مبارزه با دیوان و یاری‌رسان و مؤثر در برکت و فراوانی، در آیین‌ها و اسطوره‌های ایرانی و غیرایرانی مورد بررسی قرار گرفته است. هم‌چنین به نقش این ایزد درجهان پس از مرگ و در رستاخیز توجّه شده است. در این مجموعه به نقش باد در مقابله با پلیدی و تاریکی و همراهی با نور و روشنی و گرما اشاره شده است. نقش آن در نظم‌دادن به کار گیتی و سامان‌دهی جهان و پاسداری از آفریده‌های پاک و مقدّس، نقش در بارندگی و مبارزه با خشک‌سالی و قحطی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

در این پژوهش مشخّص شد که در اسطوره‌ها و شاهنامه، باد با دو نقش متفاوت مثبت و منفی ظاهر شده و نقش و ویژگی هرکدام از آن‌ها در هر دو تقریباً یکسان بوده است.

لازم به ذکر است که بعضی از بخش‌های این کتاب مانند نقش باد در آفرینش، نقش باد در رستاخیز، باد به عنوان ایزد و ارتباط ایزد باد با سایر ایزدان، از منابع اسطوره‌ای دیگری استخراج شده است.

برشی از کتاب نقش ‌های نمادین و اسطوره ‌ای باد در شاهنامه ی فردوسی

شاهنامه بازآفرینی شکوه و شوکت گذشته، توصیف کردار و منش شاهان راستین و آرمانی و پهلوانان اسطوره‌ای است. میراث گرانبهایی است که دربردارنده‌ی فرهنگ پیشین و ارائه‌دهنده‌ی نشانه‌هایی برای شناخت اصالت و هویت ایرانی است که ارج نهادن به آداب و سنت‌ها و باورهای گذشتگان و توجه به مضامین داستان‌های ملی و درونمایه‌ی ارزشمند اسطوره‌ها از بارزترین ویژگی‌های محتوایی آن به شمار می‌رود و تلاش در راه انتقال آن اندیشه‌ها و ارزش‌ها به شیوه‌ای شیواتر و مؤثرتر به منظور ماندگاری بیشتر و بهره رساندن به نسل‌های آینده از آن ادب و آداب؛ از مهم‌ترین هدف‌های سراینده‌ی آن بوده است.

صفحات کتاب :

224

کنگره :

‫‬‮‭PIR۴۴۹۵

دیویی :

‏‫‭۸‮فا‬۱/۲۱

کتابشناسی ملی :

۹۳۳۴۱۱۴

شابک :

978-622-93280-4-0

سال نشر :

1402