کتاب زمینههای تاریخی مدحی اشعار حافظ نوشتۀ سیدجواد مرتضایی است که به همت انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است. کتاب حاضر به بررسی گستردهای از زمینههای مدحی موجود در شعرهای حافظ میپردازد. این بررسی علاوه بر مدیحهها، نگاهی به وضعیتها و احوال دوران ممدوح و ویژگیهای شخصیتی او نیز دارد. این اثر، پس از معرفی حکمرانان شیراز در دورۀ حافظ، به تحلیل آثار حافظ که دارای زمینههای مدحی یا تاریخی هستند، میپردازد. کتاب دارای سه فصل است.
فصل اول به مطالعۀ حکمرانان شیراز در عصر حافظ اختصاص دارد. در فصل دوم، مفاهیم مدح و شرح آن در شعر حافظ و پیش از او بررسی میشوند. در آخرین فصل، غزلهای مدحی دارای زمینۀ تاریخی حافظ به معرفی و تحلیل دقیق کشیده میشوند.
در جلد چهارم روضه الصفا نیز از حسن خلق و ادبدوستی و فضل و فضیلت شاه شجاع سخن رفته است: «شاه شجاع به لطف طبع و حسن خلق و وفور فضل و زیور ادب و حیلۀ تواضع و کمال مکرمت و طینت پاک و فرط جود و شیمۀ مُتحلّی بود و ... در نُه سالگی از حفظ کلام الله که حبل متین راهروان دین ... است ... فراغت یافته و ... بعد از آن لغت عرب را بر صفحۀ خاطر نگاشت... پیوسته فضلاء دانشور و علماء فضلگستر که به مجلس همایونش راه مییافتند از لطایف خاطر قدسی صفاتش محظوظ گشته زبان به استعجاب و استغراب میگشادند ... قوۀ حافظهاش به مثابتی بود که هفت هشت بیت عربی را به یک شنیدن یاد میگرفت.