دین اسلام برنامهای برای همهی ابعاد زندگی انسان است و کسی که در جایگاه تبلیغ این دین قرار میگیرد، باید خود را برای تبیین و دفاع از این برنامه در جهات گوناگون آماده کند. حضور دین در عرصههای گوناگون زندگی سؤالات و شبهات فراوانی را در ذهن افراد ایجاد میکند و مردم چون طلبه و روحانی را نماینده رسمی نهاد دین در جامعه قلمداد میکنند، نه تنها برای دریافت پاسخ احکام شرعی خود، بلکه برای رسیدن به پاسخ سؤالات معارفی و اشکالات و شبهات دینی خویش نیز به او مراجعه میکنند. کتاب پاسخ به شبهه و پرسش، اثر حسین سوزنچی؛ سعی دارد به برخی از نکاتی بپردازد که در فرآیند مواجهه با سؤالات و شبهات میتواند مفید واقع شود. این نکات عمدتاً حالت استقرایی داشته و مواردی است که نگارنده، در مطالعه آثاری که در زمینه دفع شبهه نگاشته شده یا در جلسات پرسش و پاسخی که با جوانان (عمدتاً دانشآموز و دانشجو) داشته، با آنها مواجه گردیده است.
فصل اول: برای پاسخ به شبهه چگونه آماده شویم؟
چنان که اشاره شد، قبل از مواجهه با سؤالات و شبهات، باید اموری را مدنظر بگیریم تا توان پاسخگویی ما تقویت شود. در هر سؤال و شبههای، کسی هست که سؤال یا شبهه را مطرح کرده که برای سهولت بحث، او را «مخاطب» و در مقابل، کسی است که میخواهد پاسخ دهد که او را «متکلم» مینامیم. علاوه بر اینها بستری است که در آن این شبهه مطرح شده است که آن را «وضعیت اجتماعی» نام مینهیم.
(الف) تمهیدات پیش از پاسخگویی
با توجه به وضعیت متفاوت این سه، تمهیدات پیش از پاسخ به سؤالات و شبهات در سه دسته ارائه میشود:
۱. به لحاظ مخاطب
مهمترین پیش زمینهای که قبل از شروع به پاسخ در مورد مخاطب باید توجه کرد، توجه به خاستگاه و منشأ سؤال در ذهن او و چرایی پیدایش آن و رعایت اقتضائات آن سؤال است. خاستگاه انواع سؤالات و شبهاتی را که برای مخاطب مطرح میشود، از حیث اقتضائاتی که در پاسخگویی دارند، به دو دسته کلی میتوان تقسیم کرد:
۱.۱. مشکلات معرفتی
ریشه بسیاری از سؤالات و حتی شبهات افراد از این سنخاند؛ یعنی مخاطب مطلبی را نمیداند یا مقدمات نادرستی دربارهی آن مطلب یا دربارهی اسلام در ذهن وی نقش بسته است و آنگاه اطلاعات خود را با آموزههای اسلام ناسازگار میبیند؛ لذا سؤال یا شبههای را مطرح میکند. مثلاً ممکن است شبههی «چرا اسلام با وضع قانون حجاب، آزادی زنان را محدود کرده است؟» به عنوان یک شبهه معرفتی مطرح شده باشد.. .