کتاب امپراتوری عثمانی؛ تاریخ، فرهنگ و تمدن نوشته هیئت نویسندگان دایرةالمعارف اسلامی ترکیه با ترجمه مسعود صدرمحمدی در انتشارات دانشگاه بینالمللی مذاهب اسلامی منتشر شده است.
امپراتوری عثمانی هم از منظر تاریخ عمومی جهان، هم از جنبه تاریخ جهان اسلام و هم از حیث ربطی که به تاریخ ایران دارد، موضوعی بسیار مهم و غیرقابل چشمپوشی برای محققان و تاریخپژوهان ایرانی میتواند باشد. این امپراتوری دقیقاً در ملتقای شرق و غرب قرار گرفته و به نوعی با تأثیرات بنیادینی که در تاریخ اروپا به همراه داشت، تاریخ جهان را متحول کرد. تقریباً نمیتوان از تاریخ اروپای پیش از رنسانس و پس از آن و حتی اروپای دوره متأخر تا جنگ جهانی اول سخن گفت و به حکومت عثمانی و تأثیراتی که این دولت در سرنوشت اروپا داشت، اشاره ای نکرد.
این دولت، از منظر تاریخ اسلام اهمیت زیادی دارد و از سوی دیگر میراثدار دولتهای قدیم مسلمان چون امویان، عباسیان و سجلوقیان بود و مرحله مهمی از تحول و دگرگونی قوم ترک به عنوان یکی از اقوام اصلی اسلامی است. ازاینرو نمیتوان از تمدن اسلامی، ملل مسلمان، خاورمیانه و اروپای مسلمان، نیز تاریخ ترکان سخن گفت و اشارهای به این دولت نکرد به طبع در کنار تحولات سیاسی تحولات فکری ،فرهنگی حقوقی اجتماعی و اقتصادی مسلمانان از دیگر حوزههایی است که ذیل تاریخ عثمانی میتوان به آن توجه کرد.
با همه این اهمیت، به نظر میرسد مسئله مطالعات عثمانی جایگاهی که بایسته آن است در جامعه دانشگاهی و پژوهشی ایران به دست نیاورده و ازاینرو سهمی که جامعه علمی ایران در مطالعات عثمانی دارد، بسیار کم است.
کتاب امپراتوری عثمانی؛ تاریخ، فرهنگ و تمدن ترجمه مدخل «عثمانیان» دایرهالمعارف اسلامی ترکیه است که در ۲۱ فصل به بررسی جنبههای مختلف تاریخ دولت عثمانی میپردازد. کتاب از سویی به دلیل حضور نویسندگانی که بدون استثناء هر کدام از آنها سرشناسترین و شناختهشدهترین اساتید آن حوزه در ترکیه هستند و از سوی دیگر به دلیل ارائه نگاهی اجمالی به جنبههای مختلف این دولت، کتابی مؤثر است.
در دورهای که از اواخر قرن هجدهم آغاز شد، دولت عثمانی به ناچار اصلاحاتی را در زمینه ساختاری انجام داد. از ابتدای قرن بعدی، عثمانی در مقایسه با اروپا متوجه عقبماندگی خود بهویژه در حوزه نظامی شد و پی به این نکته برد که انجام اصلاحات مسئلهای حیاتی است و طبیعتاً چارهای جز تن دادن به این فرآیند نداشت. دوران نو که زوال و فروپاشی امپراتوری نقطه پایانی آن بود با زخمهای حاصل از جنگ با روسها آغاز شد که در نتیجه آن بخشی از اراضی عثمانی ازدسترفته بود.
این وضعیت در پی پیدایش دولتهای مستقل در ولایات قدیمی عثمانی، وضعیت فجیع اتباع مسلمان در اراضی ازدسترفته که مواجه با کشتارهای موحش و پاک سازیهای نژادی میشدند، همچنین شورشهای ملتهای غیرمسلمان که تحت تأثیر جریانات ملیگرایانه قرار داشتند و نهایتاً کشمکش دولتهای استعمارگر امپریالیست برای تقسیم جهان در میان خود فراهم آمده بود.